Bài giảng Ngữ Văn Lớp 12 - Tiết 45+46: Đọc văn Người lái đò sông đà - Nguyễn Tuân

TRƯỜNG THPT HỒNG ĐỨCTP. BUÔN MA THUỘT, ĐẮK LẮK 
Giáo viên: NGUYỄN VĂN HÙNG 
Tieát 45-46  
NGUYỄN TUÂN 
 Đọc văn 
 NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 1 . NGUYỄN TUÂN: 
 a . Những nét chính về cuộc đời, con người: 
 - Xuất thân: Gia đình nhà Nho (khi Hán học đã tàn) 
 - Cách mạng tháng Tám thành công, ông tham gia cách mạng và là cây bút tiêu biểu của nền văn học mới 
 I. TÌM HIỂU CHUNG 
 - Là người tài hoa, uyên bác; Có cá tính độc đáo, rất có ý thức về cá nhân, phóng khoáng; Là trí thức giàu lòng yêu nước. 
 (1910 - 1987), Hà Nội 
Nêu những nét cơ bản về cuộc đời, con người Nguyễn Tuân ? 
b . Sự nghiệp văn chương : 
Hãy kể tên các sáng tác của Nguyễn Tuân trước và sau Cách mạng tháng Tám ? 
Một chuyến đi; Vang bóng một thời; Thiếu quê hương; Chiếc lư đồng mắt cua 
Đường vui; Tình chiến dịch; Sông Đà; Hà Nội ta đánh Mĩ giỏi 
TRƯỚC CÁCH MẠNG 
SAU CÁCH MẠNG 
Tác phẩm : 
chủ nghĩa xê dịch; vẻ đẹp vang bóng một thời; đời sống trụy lạc 
Phục vụ sự nghiệp cách mạng, theo sát nhiệm vụ chính trị của đất nước, ca ngợi con người 
Phản đối, bất hòa với xã hội “Tây – Tàu nhố nhăng” 
Tin yêu, gắn bó với đất nước, cuộc đời 
Phong cách: 
NGÔNG 
Thể hiện một nhân cách nghệ sỹ tài hoa, uyên bác, khao khát đi tìm cái đẹp và cái thật. 
Văn chương tự do, phóng túng, ý thức sâu sắc về cái tôi cá nhân. 
Phát hiện 
con người và cảnh vật ở phương diện văn hóa nghệ thuật, tài hoa nghệ sĩ. . 
NGÔNG 
Phong cách nghệ thuật 
	 Nguyễn Tuân xứng đáng được xem là một nghệ sĩ lớn, một nhà văn hoá lớn 
“Ngông” ở đây thực chất là biểu hiện những đặc điểm gì trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân? 
 ( Thảo luận nhóm) 
 * Theå loaïi: 
* H oàn cảnh ra đời: 
 Đây là thành quả của Nguyễn Tuân trong chuyến đi gian khổ và hào hứng tới miền Tây Bắc rộng lớn, xa xôi (1958) Được in trong tập “Sông Đà” ( 1960) 
=> Tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân 
2. Tác phẩm: NGÖÔØI LAÙI ÑOØ SOÂNG ÑAØ 
Tùy bút 
Nguyễn Tuân sáng tác tùy bút này trong hoàn cảnh nào? 
Chúng thủy giai đông tẩu – Đà giang độc bắc lưu” 
 (thơ Nguyễn Quang Bích) 
*Nước: 
 a. Sông Đà hung bạo, dữ dằn, hiểm nguy: 
 1. Hình tượng sông Đà: 
 II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN 
Hút nước 
+ Thôû vaø keâu nhö cửa coáng cái bị sặc; ặc ặc như rót dầu sôi vào 
+ Con thuyền n ào bị hút xuống thì trồng ngay cây chuối ngược 
+ Từ dưới đáy nhìn lên như khối thủy tinh đúc dày, như khối pha lê xanh 
Theo em, tác phẩm này có mấy nhân vật? 
Dưới ngòi bút điêu luyện của Nguyễn Tuân hình tượng con sông Đà hiện lên với những nét tính cách nào? 
Tác giả đã sử dụng những hình ảnh, biện pháp nghệ thuật nào để khắc họa một cách ấn tượng hình tượng con sông Đà hung bạo, dữ dằn? (Thảo luận nhóm) 
* Nöôùc: 
 + Ở xa: tiếng thác gầm reo, như oán trách, van xin, như khiêu khích giọng gằn mà chế nhạo . 
 + Gần: rống lên - như tiếng một ngàn con trâu mộng trong đám lửa cháy 
=> Miêu tả rất đặc biệt (âm thanh nhiều cung bậc, liên tưởng, tưởng tượng đôc đáo), sông nước sống động như một sinh thể, dữ dội tột cùng (nhân hóa, vật hóa...) 
Thác nước 
*Đá: - Bờ đá dựng vách thành đúng ngọ mới thấy mặt trời; vách đá chẹt lòng sông như cái yết hầu; 
 “ nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió cuồn cuộn luồng gió gùn ghè 
- Thạch trận: chân trời đá- hòn nhỏ, hòn to từng hàng, từng đám ẩn nấp, mai phục, rình rập ... chúng sẵn sàng nhổm dậy vồ lấy thuyền hòn nào cũng ngỗ ngược, nhăn nhúm, méo mó đòi ăn chết con thuyền 
=> Như trận đồ bát quái 
Bờ đá dựng vách thành 
 Với sự quan sát tinh tường, trí tưởng tượng phong phú, sự am hiểu nhiều lĩnh vực, kết hợp với các thủ pháp nghệ thuật so sánh, nhân hóa sống động và cách miêu tả thiên nhiên với vẻ đẹp hùng vĩ của Nguyễn Tuân, con sông Đà hiện lên thật hùng vĩ, đầy sức sống, song cũng hết sức hung bạo, dữ dằn, hiểm nguy - con sông như một sinh thể có hồn, có tâm trạng, có tính cách trông như con thủy quái khổng lồ đang quẫy mình, như kẻ thù số một của con người Tây Bắc. 
Hùng vĩ, tràn đầy sức sống 
Hung bạo, dữ dằn như thủy quái đang quẫy mình, như kẻ thù số một của con người. 
Sông Đà 
Sự quan sát tinh tường;Liên tưởng, tưởng tượng;Am hiểu nhiều lĩnh vực;Thủ pháp so sánh, nhân hóa 
 b. Sông Đà thơ mộng, trữ tình : 
Khi ca ngợi nét trữ tình của sông Đà, tác giả đã nhìn dòng sông ở những góc độ nào? ( thảo luận nhóm) 
- Hình dáng sông Đà: nhìn từ trên cao: 
 Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình 
=> hiền hòa, mềm mại, huyền ảo như mái tóc người thiếu nữ kiều diễm 
- Màu sắc nước sông Đà: 
 Mùa xuân xanh ngọc bích; mùa thu lừ lừ chín đỏ 
 => biến đổi theo mùa, mỗi mùa có một vẻ đẹp riêng 
- Gợi cảm: Như một cố nhân 
 Cảnh ven sông: chuồn chuồn, bươm bướm bay rợp trời; bờ sông lặng tờ, nương ngô nhú lên mấy lá ngô non, cỏ gianh đồi núi đang ra những búp nõn, một đàn hươu cúi đầu ngốn búp cỏ gianh đẫm sương đêm.. . 
 đàn cá dầm xanh như bạc thoi rơi .. . 
 => hoang sơ, thơ mộng, nhuốm màu cổ tích 
Để khắc họa hình tượng con sông Đà thơ mộng, trữ tình, Nguyễn Tuân đã dùng những biện pháp nghệ thuật nào? 
Tiết tấu nhẹ nhàng, ruỗi ra rất mực êm ả; ngôn ngữ, hình ảnh chọn lọc, sự quan sát tinh tường, liên tưởng thú vị của Nguyễn Tuân, con sông Đà lại hiện ra với vẻ đẹp hoang sơ, nhuốm màu cổ tích, trù phú, tràn trề nhựa sống. 
Nguyễn Tuân chứng tỏ được: 
 - Sự tài hoa, uyên bác, lịch lãm. 
 -Tình yêu thiết tha đối với thiên nhiên đất nước. 
 - Quá trình lao động công phu, nghiêm túc. 
 Với ông thiên nhiên là một tác phẩm nghệ thuật vô song của tạo hóa. 
Điều gì khiến Nguyễn Tuân miêu tả được con sông Đà đầy hấp dẫn và thú vị như vậy? 
 2. Hình tượng ông lái đò : 
=> Miêu tả cụ thể, chi tiết, gợi hình ảnh ông đò khỏe mạnh chắc nịch, tinh tường và dạn dày kinh nghiệm, có hiểu biết sâu về thác sông Đà. 
 a. Giới thiệu ông đò : 
* 70 tuổi, người Lai Châu, mười năm gắn bó với nghề chèo đò trên sông Đà 
* Ngoại hình: Chân khuỳnh khuỳnh, tay dài lêu nghêu, giọng ào ào , đầu bạc trắng trên cơ thể gọn quánh chất sừng chất mun; luôn trong tư thế chèo đò 
*Công việc: Đưa đò vượt thác dữ, đối đầu với thử thách, hiểm nguy. 
Qua cách giới thiệu của Nguyễn Tuân, em cảm nhận như thế nào về hình ảnh của ông đò? 
 b. Ông đò đưa đò vượt thác: 
Sông Đà : 
 Bày thạch trận khắp lòng sông; đá tạo những boong –ke chìm, và pháo đài đá nổi; nước và đá phối hợp hung hăng, hò la, thanh viện; sóng nước liều mạng đá trái thúc gối vào bụng và hông thuyền, có lúc đội cả thuyền lên 
-Thuyền vút qua cổng đá, vút vút cửa ngoài, cửa trong , thuyền như mũi tên tre xuyên nhanh, vừa xuyên vừa tự động lái được 
 Ông đò: 
 - Bị thương vẫn cố nén, kẹp chặt cuống lái và chỉ huy bạn thuyền ngắn gọn, tỉnh táo; 
-Nắm chặt bờm sóng, ghì cương, bám chắc phóng nhanh vào cửa sinh lái miết một đường chéo;lúc rảo tránh đá, lúc đè sấn lên 
 Sông Đà : 
Vòng 1: bốn cửa tử, một cửa sinh lệch về tả ngạn, liên tiếp ra đòn 
-Vòng 2: tăng cửa tử, một cửa sinh lệch về hữu ngạn 
- Vòng 3: bên trái, bên phải đều là luồng chết, luồng sống ở sau bọn đá 
Cuộc chiến giữa ông lái đò và sông Đà diễn như thế nào? Qua đó em thấy gì về phẩm chất ông lái đò? (thảo luận nhóm) 
 b. Ông đò đưa đò vượt thác : 
 Sự tài hoa,tài trí, ngoan cường, dũng cảm và kinh nghiệm sông nước 
 + Cuoäc soáng vaãn dieãn ra bình thöôøng: ñoát lửa trong hang ñaù, nöôùng oáng côm lam, baøn taùn veà caù anh vuõ, caù daàm xanh 
 + Khoâng ai baøn taùn veà chieán thaéng vöøa qua. 
 c. Ông đò khi đò cập bến: 
 OÂng ñoø bình dị , ung dung, lãng mạn, nghệ sĩ, 
*Hình aûnh oâng laùi ñoø cho thaáy Nguyeãn Tuaân ñaõ tìm ñöôïc nhaân vaät môùi: nhöõng con ngöôøi ñaùng traân troïng ngôïi ca, khoâng thuoäc taàng lôùp ñaøi caùc vang boùng moät thôøi maø laø nhöõng ngöôøi lao ñoäng bình thöôøng – thứ vaøng möôøi đã qua thử lửa cuûa Taây Baéc . 
* Quan nieäm cuûa nhaø văn: Ngöôøi anh huøng khoâng chæ coù trong chieán ñaáu maø coøn coù trong cuoäc soáng lao ñoäng thöôøng ngaøy . Chủ nghĩa anh hùng không xa lạ mà nó có ngay trong cuộc sống của những người lao động bình thường. Những người bình dị, trí dũng tài ba có thể viết nên những thiên anh hùng ca, có thể tạo hình tạc mẫu cho nghệ thuật 
Qua đó, Nguyễn Tuân đã có quan niệm như thế nào về người anh hùng? 
Hình ảnh ông lái đò của Nguyễn Tuân có gì khác so với các nhân vật trong sáng tác trước Cách mạng tháng Tám của nhà văn? 
NGÖÔØI LAÙI ÑOØ SOÂNG ÑAØ- NGUYEÃN TUAÂN 
 III . TOÅNG KEÁT: 
 1 . Nghệ thuật: 
- Nhöõng so saùnh, ví von, lieân töôûng, töôûng tượng ñoäc ñaùo baát ngôø vaø thuù vò. 
 - Töø ngöõ phong phuù soáng ñoäng , giaøu hình aûnh vaø coù söùc gôïi caûm cao. 
 - Caâu vaên ña daïng, nhieàu taàng, giaøu nhòp ñieäu, luùc thì hoái haû, gaân guoác, khi thì chaäm raõi, tröõ tình 
1. Ý nghĩa văn bản: 
 - Giới thiệu, khẳng định, ngợi ca vẻ đẹp của thiên nhiên và con người lao động ở miền Tây Bắc của Tổ quốc. 
 - Thể hiện tình yêu mến, sự gắn bó thiết tha của Nguyễn Tuân đối với đất nước và con người Việt Nam 
NGÖÔØI LAÙI ÑOØ SOÂNG ÑAØ- NGUYEÃN TUAÂN C. HÖÔÙNG DAÃN TÖÏ HOÏC 
1. Tìm ñoïc troïn veïn taùc phaåm Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø. 
2. Lieät keâ daãn chöùng vaø phaân tích hieäu quaû cuûa moät vaøi bieän phaùp ngheä thuaät maø nhaø vaên ñaõ söû duïng ñeå khaéc hoïa hình töôïng soâng Ñaø. 
3. Phaân tích hình aûnh ngöôøi laùi ñoø trong caûnh vöôït thaùc.