Bài giảng điện tử Ngữ Văn Khối 12 - Tuần 19: Vợ chồng A Phủ (trích)

VỢ CHỒNG A PHỦ 
- TÔ HOÀI - 
NỘI DUNG BÀI HỌC 
I. ĐỌC - TÌM HIỂU CHUNG 
II. TÌM HIỂU CHI TIẾT 
III. TỔNG KẾT 
I. ĐOC - TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả: Tô hoài (1920-2014) 
- Cuộc đời 
√ Tên khai sinh là Nguyễn Sen 
√ Quê quán: Hà Nội 
√ Sinh ra trong gia đình thợ thủ công 
 Con đường văn học 
√ Viết văn từ trước Cách mạng, nổi tiếng cốt truyện " Dế mèn phiêu lưu kí" 
√ Có vốn hiểu biết sâu sắc, phong phú về phong tuc, tập quán của nhiều vùng khác nhau 
√ Là nhà văn lớn, sáng tác nhiều thể loại. 
√ Sáng tác thiên về diễn tả nhũng sự thật đời thường. 
Vị trí và phong cách sáng tác 
"Viết văn là một quá trình đấu tranh để nói ra sự thật. Dù là sự thật thì không tầm thường, cho dù phải đập vỡ những thần tượng trong lòng người đọc". 
- Năm 1996, được Nhà nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về 
Văn học nghệ thuật 
Một số tác phẩm ttiêu biểu 
 Dế Mèn phiêu lưu kí (1941) 
Ổ chuột (1942( 
Nhà nghèo (1944) 
Truyện Tây Bắc (1953) 
Miền Tây (1967) 
I. ĐOC - TÌM HIỂU CHUNG 
2. Tác phẩm: Vợ chồng A Phủ 
a Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác. 
- Xuất xứ: In trong tập truyện Tây Bắc - được tặng giải Nhất - Giải thưởng Hội văn nghệ Việt Nam (1954 - 1955). 
 - Hoàn cảnh sáng tác: Chuyến đi thực tế 
 cùng bộ đội vào giải phóng Tây Bắc năm 1952. 
b. Tóm tắt 
 (1) Mị là một cô gái xinh đẹp, yêu đời,có khát vọng tự do, hạnh phúc nhưng bị bắt về làm con dâu gạt nợ cho nhà thống lí Pá Tra. 
 (2) Lúc đầu Mị phản kháng nhưng dần dần trở nên tê liệt, "lùi lúi như con rùa nuôi trong xó cửa". 
 (3) Đêm tình mùa xuân đến, Mị Muốn đi chơi nhưng lại bị A Sử (chồng Mị) trói đứng vào cột nhà. 
 (4) A Phủ đánh A Sử nên bị bắt, bị phạt vạ và trở thành kẻ ở trừ nợ cho nhà thống lí. 
 (5) Không may hổ vồ mất một con bò, A Phủ đã bị đánh bị trói đứng vào cột đến gần chết. 
 (6) Mị đã cắt dây trói cho A Phủ, hai người chạy chốn đến Phiềng Sa. 
 (7) Mị và A Phủ được giác ngộ Cách mạng, trở thành du kích. 
 Phản ánh cuộc sống khổ nhục, tối tăm cho người dân lao động 
miền núi Tây Bắc dưới ách thống trị của bọn thực dân và chúa đất phong Kiến. 
3. Chủ đề. 
 Thể hiện lòng thông cảm và sự trân trọng những khát khao tự do và ý thức tự giải phóng của họ. 
II. Đọc - hiểu văn bản 
1. Nhân vật Mị. 
a. Sự xuất hiện của Mị. 
II. Đọc - hiểu văn bản 
1. Nhân vật Mị. 
a. Sự xuất hiện của Mị. 
- Hình ảnh: Một cô con gái " ngồi quay sợi gai trước cửa tảng đá, cạnh tàu ngựa" . 
" Lúc nào cũng vậy, dù quay sợi, thái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi hay đi cõng nước dưới khe suối, cô ấy cũng măt, mặt buồn rười rượi". 
➡ Cách giới thiệu nhân vật ấn tượng dẫn dắt người đọc vào hành trình tìm hiểu số phận của nhân vật 
b. Cuộc đời cực nhục, khổ đau của Mị. 
* Trước khi làm dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra. 
b. Cuộc đời của Mị 
- Là một cô gái trẻ đẹp, có tài thổi sáo. 
"Trai đến đứng nhẵn cả chân vách đầu buồng Mị". 
"Mị thổi sáo giỏi, Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo. Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị" 
- Là người con hiếu thảo, tự trọng 
" Con nay đã biết cuốc nương làm ngô, con phải làm nương ngô giả nợ thay cho bố, bố đừng bán con cho nhà giàu" 
* Trước khi làm dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra. 
- Nguyên nhân : Mị bị bắt về làm dâu gạt nợ. 
- Lúc đầu: Mị phản kháng quyết liệt. 
+ "Có đến hàng mấy tháng, đêm nào Mị cũng khóc"... 
* Khi về làm dâu nhà thống lí 
+ Mị tính chuyện ăn lá ngón để tìm sự giải thoát 
+ Vì lòng hiếu thảo nên phải nén nỗi đau riêng, quay trở lại nhà thống lí. 
+ Bị vắt kiệt sức lao động: 
o " Tết xong thì lên núi hái thuốc phiện, giữa mùa thì giặt đay, xe đay, đến mùa thì đi nương bẻ bắp, và dù lúc đi hái củi, lúc bung ngô, lúc nào cũng gài một bó đay trong cánh tay để tước thành sợi" 
- Những ngày làm dâu: 
➩ Bị biến thành một thứ công cụ lao động là nỗi cực nhục mà Mị phải chịu đựng. 
o " Con ngựa con trâu làm còn có lúc, đêm nó còn đứng gãi chân, đứng nhai cỏ, đàn bà con gái nhà này thì vùi vào việc làm cả ngày cả đêm" 
+ Bị giam cầm trong căn phòng 
 "kít mít, có một chiếc cửa sổ một lỗ vuông bằng bàn tay. Lúc nào trông ra cũng chỉ thấy trăng trắng, không biết là sương hay là nắng" 
+ Chịu nỗi đau khổ về tinh thần : 
➜ Sống với trạng thái gần như đã chết 
 + "Ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi 
- Thái độ của Mị 
 + "Bây giờ Mị tưởng mình cũng là con trâu, cũng là con ngựa ( ...) ngựa chỉ biết ăn cỏ, biết đi làm mà thôi" 
➡ Sống tăm tối, nhẫn nhục, đau khổ, Mị tê liệt về tinh thần, buông xuôi theo số phận. 
 + "Mỗi ngày Mị không nói, lùi lùi như con rùa nuôi trong xó cửa." 
c Sức sống tiềm tàng của Mị. 
* Cảnh mùa xuân 
- " Hồng Ngài năm ấy ăn tết giữa lúc gió thổi vào cỏ gianh vàng ửng, gió và rét rất dữ dội. Nhưng trong các làng Mèo Đỏ, những chiếc váy hoa đã đem ra phơi trên mỏm đá xòe như những con bướm sặc sỡ" 
- "Đám trẻ đợi tết, chơi quay cười ầm trên sân chơi trước nhà.." 
- Mị nghe tiếng sáo gọi bạn "Vọng lại thiết tha, bồi hồi" . Mị ngồi nhẩm bài hát của người đang thổi: 
" Mày có con trai con gái rồi 
 Mày đi làm nương 
 Ta không có con trai con gái 
 Ta đi tìm người yêu" 
- Tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân 
- Lúc uống rượu đón xuân: 
+ " Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ực từng bát" 
- Khi nghe tiếng sáo gọi bạn: 
 + Nhớ lại kỉ niệm ngọt ngào của quá khứ: thổi sáo, thổi lá giỏi, "có biết bao người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị". 
 + "...Mị thấy phơi phới trở lại, trong lòng đột nhiên vui sướng như những đêm Tết ngày trước... Mị muốn đi chơi..." 
 + Mị muốn chết 
"Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này Mị sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn nhớ lại nữa. Nhớ lại chỉ thấy ứa ra" 
➞ Mị đã ý thức được tình cảm đau xót của mình 
- Trong đầu Mị vẫn còn đang rập rờn tiếng sáo 
 "Anh ném pao, em không hát 
Em không yêu quả pao rơi rồi" 
➞ Tiếng sáo biểu tượng cho khát vọng tình yêu tự do đã thổi bừng lên ngọn lửa tâm hồn Mị. 
- Hành động của Mị: 
√ "lấy ống mỡ sắn một 
 miếng bỏ thêm vào đĩa 
 dầu" 
√ "quấn lại tóc, với tay lấy cái váy hoa vắt ở phia 
 trong vách" 
➞ Mị muốn được đi chơi xuân, quên hẳn sự có mặt của A Sử. 
- Khi bị A Sử trót đứng: 
 + "Trong bóng tối, Mị đứng im lặng, như không biết mình đang bị trói. Hơi rượi còn nồng nàn. Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi..." 
 + "Mị vùng bước đi. Nhưng tay chân đau không cựa được..." ⇢ Khát vọng đi chơi xuân đã bị chặn đứng. 
 + "Mị nín khóc, Mị lại bồi hồi (...). Lúc lại nồng nàn tha thiết nhớ ( ). Mị lúc mê lúc tỉnh " 
➞ Tô Hoài đặt sự hồi sinh của Mị vào tình huống bi kịch: khát vọng mãnh liệt >< hiện thực phũ phàng , khiến cho sức sống của Mị càng thêm mãnh liệt. 
➡ Tư tưởng nhà văn 
 Sức sống của con người cho dù bị dẫm đạp, trói buộc nhưng vẫn luôn âm ỉ và có cơ hội là bừng lên. 
* Tâm trạng và hành động của Mị khi thấy A Phủ bị trói đứng: 
 - Lúc đầu khi chứng kiến A Phủ 
bị trói "Mị vẫn 
thản nhiên thổi 
lửa hơ tay" 
➞ Dấu ấn của sự tê liệt tinh thần 
- Khi nhìn thấy "một dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại..." của A Phủ: Mị thức tỉnh dần. 
 + "Mị chợt nhớ lại đêm năm trước A Sử trói Mị ", "Nhiều lần khóc, nước mắt chảy xuống miệng, xuống cổ, không biết lau đi được" 
➞ Thương người, thương mình 
+ Nhận thức được tội ác của nhà thống lí: 
 "Trời ơi nó bắt trói đứng người ta đến chết. Chúng nó thật độc ác..." 
+ Thương cảm cho A Phủ 
 "Cơ chửng chỉ đêm mai là người kia chết, chết đau, chết đói, chết rét" 
➞ Từ lạnh lùng vô cảm, dần dần Mị nhận ra nỗi đau khổ của mình và của người khác. 
+ Mị lo sợ hốt hoảng, tưởng tượng khi A Phủ đã trốn được 
 "lúc ấy bố con sẽ bảo là Mị cởi trói cho nó. Mị liền phải trói thay vào đấy. Mị phải chết trên cái cọc ấy" 
➙ Nỗi sợ như tiếp thêm sức mạnh cho Mị đến hành động 
- Mị liều lĩnh hành động: cắt dây mây của A Phụ 
 "Mị rón rén bước lại Mị rút con dao nhỏ cắt lúa, cắt nút dây mây " 
➞ Hành động bất ngờ nhưng hợp lí: Mị dám hi sinh vì cha mẹ, dám ăn lá ngon tự tử nên cũng dám cứu người. 
 + " Mị đứng lặng trong bóng tối. Rồi Mị cũng vụt chạy ra" 
➞ Là hành động tất yếu: 
 Đó là con đường giải thoắt duy nhất, cứu người cũng là tự cứu mình. 
⇛ Tài năng của nhà văn trong miêu tả tâm lí nhân vật: 
Diễn biến tâm lí tinh tế được miêu tả từ nội tâm đến hành động. 
⇛ Giá trị nhân đạo sâu sắc: 
 + Khi sức sống tiềm tàng trong con người được hồi sinh thì nó là ngon lửa không thể dập tắt. 
 + Nó tất yếu chuyển thành động phản kháng táo bạo, chống lại mọi sự chà đạp, lăng nhục để cứu cuộc đời mình. 
2. Nhân vật A Phủ. 
a. Số phận đặc biệt của A Phủ: 
- 10 tuổi bị bắt đem bán đổi lấy thóc của người Thái, sau đó trốn thoắt và lưu lạc đến Hồng Ngài. 
- Từ nhỏ mồ côi cha mẹ, không người thân thích, sống sót qua nạn dịch 
 - "chạy nhanh như ngựa", "biết đúc lưỡi cày, biết đục cuốc, lại cày giỏi và đi săn bò tót rất bạo" 
➙ A Phủ là một thanh niên khỏe khoắn, chăm chỉ. 
- Hoàn cảnh: rất nghèo, không lấy nổi vợ vì phép làng và tục lệ cưới xin ngặt nghèo. 
 "A Phủ mới mười tuổi, nhưng A Phủ gan bướng, không chịu ở dưới cánh đồng thấp, A Phủ trốn lên núi lạc đến Hồng Ngài" 
b. Tính cách đặc biệt của A Phủ : 
- Gan góc từ bé: 
- Lớn lên: dám đánh con quan, sẵn sàng trừng trị kẻ ác: 
"Một người to lớn chạy vụt ra vung tay ném con quay rất to vào mặt A Sử ( ). Nó vừa kịp bưng tay lên. A Phủ đã xộc tới, nắm cài vòng cổ, kéo dập đầu xuống, xé vải áo, đánh tới tấp" 
- Khi trở thành người làm công gạt nở: 
+ A Phủ vẫn là con người tự do: "bôn ba rong ruổi ngoài gò ngoài rừng", làm tất cả mọi thứ như trước đây. 
+ Không sợ cường quyền, kẻ ác: 
⇛ Không sợ cái uy của bất cứ ai, không sợ cả cái chết. 
 Bị trói vào cột. A Phủ nhai đứt hai vòng dây mây định trốn thoắt 
➞ Tinh thần phản kháng là cơ sở cho việc giác ngộ Cách mạng nhanh chóng sau này. 
⇛ Nghệ thuật xây dựng nhân vật rất đặc trưng: 
- Nét khác nhau giữa hai nhân vật: 
 + Mị: được khắc họa với sức sống tiềm tàng bên trong tâm hồn. 
 + A Phủ: được nhìn từ bên ngoài, tính cách được bọc lộ ở hành động, vẻ đẹp hiện lên qua sự gan góc, táo bạo, mạnh mẽ. 
- Nét giống nhau 
 + Tính cách của những người dân lao động miền núi 
 + Mị: Bề ngoài lặng lẽ, âm thầm, nhẫn nhục nhưng bên trong luôn sôi nổi, ham sống, khao khát tự do và hạnh phúc 
 + A Phủ: Táo bạo, gan góc mà chất phác, tự tin. 
⇛ Cả hai: là nạn nhân của bọn chúa đất, quan lại tàn bạo nhưng trong họ tiềm ẩn sức mạnh phản kháng mãnh liệt 
3. Nghệ thuật 
- Khắc họa nhân vật: sống động và chân thực. 
 - Miêu tả tâm lí nhân vật : sinh động, đặc sắc (diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân và đêm Mị cắt dây trói cho A Phủ). 
 - Vận dụng tinh tế những hiểu biết về phong tục tập quán, con người miền núi để tổ đậm cuộc sống của người dân nơi đây trước Cách mang. 
- Nghệ thuật kể chuyện: uyển chuyển, linh hoạt, mang phong cách truyền thống nhưng đầy sáng tạo (kể theo trình tự thời gian nhưng có đan xe hồi ức, vận dụng kĩ thuật đồng hiện của điện ảnh...). 
- Ngôn ngữ: giản dị, phong phú, đầy sáng tao, mang bản sắc riêng. 
- Giọng điệu: trữ tình, lôi cuốn người đọc 
III. Tổng kết: 
Giá trị hiện thực, nhân đạo sâu sắc 
 - Cảm thông sâu sắc với nỗi khổ vật chất và nỗi khổ tinh thần của các nhân vật Mị và A Phủ dưới chế độ thống trị của phong kiến miền núi. 
 - Khám phá sức mạnh tiềm ẩn của những nạn nhân: khát khao hạnh phúc, tư do và khả năng vừng dậy để tự giải phóng.