Bài giảng môn Ngữ văn Lớp 12 - Vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt

KHỞI ĐỘNGCâu 1:Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài được viêt theo thê loại nào?Trả lời: KịchCâu 2: Nghê sĩ Xuân Bắc và Công Lý trong vai ai trong chương trình Gặp nhau cuối năm?Trả lời: Nam Tào, Bắc ĐẩuCâu 3: Tác giả bài thơ Tiếng Việt ?Trả lời: Lưu Quang VũCâu 4:Trong con người luôn tồn tại các mặt đối lập nào?Trả lời:Tốt- xấu, thiện- ác, con- người... HỒN TRƯƠNG BA DA HÀNG THỊTLƯU QUANG VŨI. Tìm hiểu chung1. Tác giả Lưu Quang Vũ (1948-1988)- Quê gốc ở Đà Nẵng, sinh tại Phú Thọ trong một gia đình trí thức.- Cuộc đời có nhiều thăng trầmLà một tài năng đa dạng Kịch là đóng góp đặc sắc nhất với những vở gây chấn động dư luận, có ảnh hưởng cả trong và ngoài nước. Nhà soạn kịch tài năng nhất của nền VHNT VN hiện đạiGia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh ( ảnh chụp năm 1975)Ngày 29-8-1988, Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ đã mất trong một tai nạn giao thông.+ Tôi và chúng ta+ Khoảnh khắc và vô tận + Mây trắng của đời tôi- Thơ: + Tiếng ViệtTác phẩm tiêu biểu:- Kịch: + Lời thề thứ 92. VỞ KỊCH HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT - Sáng tác 1981, công diễn 1984.- Từ cốt truyện dân gian, tác giả xây dựng một vở kịch nói hiện đại.- Đề tài, chủ đề:+ Suy nghiệm về nhân sinh, hạnh phúc+ Phê phán một số thói xấu trong xã hội đương thời + Thấp thoáng vấn đề triết học sâu sắc: mối quan hệ giữa vật chất và ý thứcNêu vài nét chính về vở kịch ? Nhan đề: ngầm chứa đựng một nghịch cảnh trớ trêu, một nghịch lí mang ý vị nhân sinh sâu sắc. Vị trí văn học sử: Một trong những vở kịch xuất sắc nhất của Lưu Quang Vũ.- Tóm tắt vở kịchNam Tào, Bắc Đẩu tắc trách gạch sổ bừa tên người tới số chết ở trần gian là Trương Ba, rồi nói với Đế Thích xuống trần gian mà tìm người đánh cờ cho đỡ buồn.CẢNH 1Trương Ba, một người làm vườn, hiền lành, nhân hậu đang đánh cờ với bạn. Tiên Đế Thích đến giải nước cờ hiểm, rồi kết bạn với Trương Ba, cho Trương Ba một bó hương, dặn nếu đốt hương, gọi tên thì ông sẽ xuống trần. Sau đó, Trương Ba chết đột ngột.CẢNH 2CẢNH 3Biết tin, Đế Thích, Nam Tào, Bắc Đẩu bàn nhau sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt cùng xóm vừa chết. Đế Thích dặn vợ Trương Ba đến dẫn chồng về.CẢNH 4Hàng thịt đã chết bỗng sống dậy nhưng không nhận vợ con. Vợ Trương Ba đến, Trương Ba đòi theo về. Hai người vợ giành nhau.CẢNH 5 Trương Ba giờ đây thay đổi tính nết: ăn nhiều, uống rượu, cộc cằn, thô lỗ làm vợ, con, cháu rất buồn. Lí trưởng đến sách nhiễu, buộc Trương Ba phải ở nhà vợ hàng thịt, đến khuya mới được về.Ban ngày, Trương Ba ở nhà vợ hàng thịt, mổ lợn, được ăn uống no say, vợ hàng thịt ve vãn, Trương Ba cũng xiêu lòng, rồi giật mình, đau khổ.CẢNH 6CẢNH 7 – ĐOẠN TRÍCHTrương Ba bị người thân xa lánh.- Bạn không đánh cờ nữa, vì nước cờ không còn trong sáng.- Vợ buồn đau, muốn bỏ đi, trả Trương Ba cho vợ hàng thịt.- Cháu nội dứt khoát không nhận ông nội.- Trương Ba đau đớn tranh luận với cái xác hàng thịt.Tóm tắt ý chính của đoạn trích ?- Trương Ba gọi Đế Thích xuống nói nỗi khổ của mình, tranh luận về lẽ sống chết.- Đế Thích đề nghị cho hồn Trương ba nhập vào xác cụ Tị vừa chết hoặc nhập vào xác Đế Thích.- Trương Ba quyết không nhập vào xác ai, xin được chết, trả xác cho hàng thịt.- Đế Thích chấp nhận và cho cu Tị sống lại. Ông quyết ở lại trần gian, vì chán thiên đình.- Hồn Trương Ba nhập vào cây cỏ trong vườn, vẫn nhìn thấy vợ, con. Cây cỏ tiếp tục mọc lên.MÀN KẾT3. Đoạn tríchVị trí:	- Trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.	- Thuộc phần cao trào và mở nút trong quá trinh vận động kịch.b. Ý nghĩa:	- Bộc lộ sâu sắc những mâu thuẫn, xung đột từ bên trong của con người. 	- Thể hiện nội dung tư tưởng tác phẩm. Sơ lược cảnh trước đoạn tríchNhân hậu, trong sạch, ngay thẳngUống rượu, ham bán thịt,không mặn màvới chơi cờThô lỗ,phũ phàngThú vui tao nhã, trí tuệ chơi cờ với nước đi khoáng hoạtTrú nhờ thể xác dung tục củahàng thịtTrương Ba Trương Ba ý thức được điều đó nhưng không thể giải quyếtMàn đối thoại giữa hồnTrương Ba với Đế ThíchMàn kếtKết cấu 4 phầnc. Kết cấuMàn đối thoại giữa hồnTrương Ba và xác hàng thịtMàn đối thoại giữa hồnTrương Ba và người thânHồn Trương Ba tự nhận thấy khôngthể sống “hồn này xác nọ”Mọi người trong gia đình xa lánh-> HồnTrương Ba tuyệt vọngHồn và Xác đối thoại-> Hồn đau khổ, bế tắcHồn Trương Ba gặp gỡ Đế Thích-> Đấu tranh đểlựa chọn cách sống.-Nghệ thuật tạo xung đột kịch: liên hoàn và tăng cấpII. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN Hướng dẫn đọcĐọc phân vai: Hồn Trương Ba: giọng đau khổ, bối rối Xác anh hàng thịt: giọng đắc thắng, tự tin Vợ Trương Ba: giọng từ tốn, chân quê Cái Gái: giọng cứng cỏi, hồn nhiên Lời dẫn của tác giả: giọng chậm rãi, gần với giọng kể chuyện 1. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba 	 xác hàng thịt - Xoáy vào hiện thực bi kịch của hồn: “linh hồn mờ nhạt”, “không tách ra khỏi tôi được đâu”, “ông đã biết tiếng nói của tôi rồi, đã luôn luôn bị tiếng nói ấy sai khiến” Khi ông đứng bên cạnh vợ tôi, tay chân run rẩy, hơi thở nóng rực, cổ nghẹn lại , “Chẳng lẽ ông không xao xuyến”, “Để thỏa mãn tôi, chẳng nhẽ ông không tham dự chút đỉnh gì?” Đưa ra giao kèo thỏa hiệp để chung sống Phủ định tiếng nói của Xác: “chỉ là vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa gì hết, không có tư tưởng, không có cảm xúc”. Kiên quyết phủ định: “là mày chứ, chân tay mày, hơi thở mày”.- Bất lực: “Ta ta đã bảo mày im đi”, bịt tai lại, than bất lực. Hồn Trương BaXác hàng thịtMục đíchCử chỉXưng hôGiọng điệu,vị thếNhóm 1Nhóm 2Nhóm 3Nhóm 4THẢO LUẬN : Qua màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, hãy xác định : Các phương diệnHồn Trương BaXác hàng thịtCử chỉ, net mặt Ta –Mày->Khinh bỉ, xem thường Vị thếBị dồn vào thế bị động-> Tạm thời thua cuộc, trở lại vào xác hàng thịtNắm thế chủ động -> Tạm thời thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.Mục đíchPhủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt.Khẳng định linh hồn luôn trong sáng Bịt tai lại; Như tuyệt vọng->Uất ức, tức giận, bất lựcPhủ định sự trong sáng, cao đẹp của linh hồn.Khẳng định thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết. Lắc đầu; Buồn rầu; Thì thầm; An ủi.-> Tỏ vẻ thương hạiXưng hô Tôi - ông->Ngang hàng thách thứcGiọng điệu Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, ngậm ngùi thấm thiá -> kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng. Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi- >đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt. Nhận xét chungKết quả:Trong cuộc đối thoại này, xác thắng thế. 2. Ý nghĩa: - Thực ra, đây là cuộc đấu tranh giữa vật chất và ý thức. Hai thứ luôn đối nghịch song tồn tại song song, không thể tách rời. Nhưng vật chất quyết định ý thức. Đoạn đối thoại đã phê phán lối sống quá thiên về tinh thần mà quên vật chất. Ngoài ra, hồn còn tượng trưng cho phần người, xác là phần con. Phần con và phần người phải hài hòa nhưg phần con có trước nên nó chiếm ưu thế hơn hẳn. Cao hơn đây còn là cuộc đấu tranh giữa cái dung tục, tầm thường và cái cao khiết. Trong cuộc sống, người ta luôn vươn tới cái cao khiết song phải tìm được môi trường thích hợp để nuôi dưỡng nó, không thể để nó trong thân xác dung tục được.3. Nghệ thuật: - Kết hợp đối thoại phân thân và độc thoại tạo sự độc đáo cho vở kịch đồng thời khắc họa sâu sắc tâm lí nhân vật.- Hình ảnh ẩn dụ: hồn – xác có ý nghĩa lớn2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân :Trước sự biến đổi của T.BaTrước phản ứng của người thânPhản ứng của vợ ra sao ? Nguyên nhân ?THẢO LUẬNPhản ứng của con dâu ra sao? Nguyên nhân ?Phản ứng của cháu gái ra sao? Nguyên nhân ?Tâm trạng của T.Ba ra sao ? Nguyên nhân ?Nhóm 1Nhóm 2Nhóm 3Nhóm 4NGƯỜI THÂNTRƯƠNG BAMQHPhản ứngN.nhânTâm trạngN.nhânVợCon dâuCháu gáiBuồn bã, đau khổ, muốn chết, bỏ đi, định nhường chồng cho cô hàng thịtNhận thấy sự thay đổi của chồng và đau khổ trước cảnh chồng chungVẻ mặt : thẩn thờ, lặng ngắt như tảng đá.Cử chỉ : tay ôm đầu.Giọng điệu : nhẫn nhục, cầu cứu-> Vô cùng đau đớn, bế tắc.Hiểu những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn.Thông cảm và xót thươngQuyết liệt và dữ dộiTâm hồn tuổi thơ trong sạch, không chấp nhận sự dung tụcÔng bây giờ còn biết đến ai nữa !...đi biệt để ông được thảnh thơi với cô hàng thịt Ông đâu còn là ông nữa ? Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy mỗi ngày thầy một đổi khác dần, mất mát dần, tất cả cứ như lệch lạc, nhòa mờ dần đi, đến nỗi có lúc chính con cũng không nhậnra thầy nữa Ông nội tôi chết rồi. Nếu ông nội tôi hiện về được, hồn ông nội tôi sẽ bóp cổ ông...lúc ông chiết cây cam, bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non, chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm ! Ông nội tôi đời nào thô lỗ, phũ phàng như vậy !Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một khácSo sánh với tâm trạng và thái độ của Trương Ba ở phần kết màn đối thọai với xác hàng thịt ?Màn đối thọaivới xác hàng thịt:tuyệt vọng, bất lực, cam chịu,chấp nhận chungsống với xácthịt dung tục.Màn đối thọaivới người thân :vô cùng đau đớn song kiên quyết,dứt khóat khôngsống chung vớixác thịt dung tục.Đỉnh điểm của bi kịch : nhân vật không thỏa hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ, quyết liệt -> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục để tự hòan thiện nhân cách.Màn độc thoại nội tâm của Trương Ba-Những câu hỏi mang tính tự vấn“Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? Nhưng có thật là không còn cách nào khác?”-> Bộc lộ thái độ quyết liệt trong tranh đấuĐi đến khẳng định dứt khoát:“Không cần cái đời sống do mày mang lại! Không cần!”-> Quyết định không chung sống với thể xác dung tục của hàng thịt.c. Màn đối thoại với Đế Thích:Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?Quan niệm của Đế ThíchQuan niệm của Trương BaKhuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: “ Dưới đất, trên trời đều thế cả”Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình “toàn vẹn”=> Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Trương Ba nói riêng. Trương Ba cương quyết từ chối- Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn - Sống nhờ vào đồ đạc, của cải người khác đã là chuyện không nên, đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết!.-> Thứ nhất, con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa. -> Thứ hai, khi sống nhờ, sống gửi thì cuộc sống ấy thật vô nghĩa. ->Lòng tốt hời hợt đẩy người khác vào nghịch cảnh, vào bi kịch->Khát vọng mãnh liệt của con người trong cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại sự dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền được sống toàn vẹn hợp với lẽ tự nhiên cùng sự hoàn thiện nhân cách. - Đế Thích định tiếp tục sửa sai của mình và của Tây Vương Mẫu bằng một giải pháp khác là cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị-Trương Ba hình dung cuộc sống tiếp tục trong thân xác trẻ con với bao nhiêu rắc rối, phiền lụy hơn -> quyết định : + Yêu cầu Đế Thích dùng phép làm cho cu Tị sống lại.+ Sẵn sàng chết vĩnh viễn, không muốn và không thể nhập vào thân xác của bất kì ai nữa.* Màn kết :Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt, chấp nhận cái chết để linh hồn được trong sạch và hóa thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình.Cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật muôn đời. Cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực đã chiến thắng. Lời Trương Ba: - Cái Gái nâng niu Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ - Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây Lời của cái Gái - Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi => Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình, đằm thắm bay bổng.Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.Bµi häc: Qua đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Lưu Quang Vũ muốn gửi tới người đọc thông điệp: Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người phải luôn luôn biết đấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục, để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.Nội dungIII. TỔNG KẾTNghệ thuật:(đặc sắc trên nhiều phương diện)Sự sáng tạo từ dân gian; việc sử dụng ngôn ngữ kịch Sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổngSự kết hợp giữa tính hiện đại và các giá trị truyền thốngV. LUYỆN TẬP: Chọn phương án đúngc.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý. b.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị phần hồn : Và phần hồn sẽ giúp con người sống thanh cao, trong sáng, đẹp đẽ và chiến thắng tất cả những nghịch cảnh eó le của cuộc sống. a.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị phần xác : Và phần xác sẽ giúp con người tồn tại, để hưởng thụ tất cả những giá trị của cuộc đời ban tặng cho con người. Một trong những bài học mà chúng ta rút ra qua đoạn trích Hồn Trương Ba da hàng thịt là:Giả định Đế Thích cho Trương Ba được quyền sống ( không phải mượn ) trong xác hàng thịt hoặc hồn T.Ba nhập vào xác cu Tị và T.Ba đồng ý, theo em, cuộc sống của T.Ba sau đó sẽ ntn? Trình bày ý tưởng về những rắc rối xảy ra và viết một lớp bi kịch ngắn về điều đó.“Kịch của Lưu Quang Vũ không những đem hơi thở tươi rói của xã hội vào từng phân cảnh mà người xem còn tìm ra ở đấy chất sáng tạo đương đại trên từng vai diễn cũng như trong cách dàn dựng sân khấu.”