Bài giảng môn Ngữ văn Lớp 12 - Tiết 69-70: Tác phẩm: Số phận con người - Tác giả: M. Sô - lô - khốp

M. Sô - lô - khốp SỐ PHẬN CON NGƯỜITiết 69, 70: SỐ PHẬN CON NGƯỜI (trích)Sô-lô-khốp (tiết 1)I. Tiểu dẫn:1. Tác giả: - A. Sô - lô - khốp (1905 - 1984) - Ông sinh trưởng trong một gia đình nông dân ở thị trấn Vi - ô - sen - xcai - a, một địa phương thuộc tỉnh Rô - xtốp trên vùng thảo nguyên sông Đông.NƯỚC NGARÔT-XTÔPBản đồ sông Đông1. Tác giả: SỐ PHẬN CON NGƯỜI (trích)Sô-lô-khốp (tiết 1)I. Tiểu dẫn:1. Tác giả: - A. Sô - lô - khốp (1905 - 1984) - Ông sinh trưởng trong một gia đình nông dân ở thị trấn Vi - ô - sen - xcai - a, một địa phương thuộc tỉnh Rô - xtốp trên vùng thảo nguyên sông Đông.- Ông sớm tham gia cách mạng: làm thư kí uỷ ban trấn, nhân viên thu mua lương thực - Cuối 1922, ông đến Mát - xcơ - va, làm mọi nghề để sinh sống và thực hiện “giấc mơ viết văn”.- Năm 1925, ông trở lại quê hương và bắt đầu viết “Sông Đông êm đềm”- Năm 1926, ông đã in hai tập truyện ngắn “Truyện sông Đông” và “Thảo nguyên xanh”.- Trong thời kì chiến tranh vệ quốc, với tư cách là phóng viên mặt trận, Sô - lô - khốp xông pha nhiều chiến trường, viết nhiều bài chính luận, kí, truyện ngắn nổi tiếng.- Sau chiến tranh, ông tập trung chủ yếu vào sáng tác. - Năm 1965, ông được tặng Giải thưởng Nô - ben về văn học.- Những tác phẩm chính:+ Tập truyện: “Truyện sông Đông”+ Các tiểu thuyết: “Sông Đông êm đềm”, “Đất vỡ hoang”, “Họ đã chiến đấu vì Tổ quốc”...2. Tác phẩm: a. Hoàn cảnh sáng tác:2. Tác phẩm: a. Hoàn cảnh sáng tác:- Truyện được công bố lần đầu trên báo Sự thật, số ra ngày 31 - 12 - 1956 và 1 - 1 - 1957.- Truyện có ý nghĩa khá quan trọng đối với sự phát triển của văn học Xô viết. Đây là tác phẩm đầu tiên, nhà văn tập trung thể hiện hình tượng con người bất hạnh sau chiến tranh, nhìn cuộc sống và chiến tranh toàn diện, chân thực.- Về sau, truyện được in trong tập “Truyện sông Đông”.b. Cốt truyện: 	Chiến tranh bùng nổ TÓM TẮT TRUYỆNChia tay vợ con lên đường ra trậnChiến tranh ngày càng ác liệtBị thương rồi bị bắt làm tù binh Bị đày đọa 2 năm trong trại tập trung của phát xít Đức. Phát xít Đức bắt cả tù binh lái xe, cơ hội để Xô-cô-lốp trốn thoát, trở về phía Hồng quânBiết tin ngôi nhà bị trúng bom phát xít, vợ và hai con gái bị giết hại.Tiến quân vào giải phóng Berlin Vui mừng đọc thư con trai - giờ là đại úy pháo binh cũng đang tiến công vào Berlin. Anh hi vọng gặp con trai trên đất Đức.Đứa con trai duy nhất, niềm hy vọng cuối cùng của anh đã bị một tên thiện xạ Đức bắn chết. Anh chôn niềm vui sướng và hi vọng cuối cùng trên đất Đức, trở về đơn vị như người mất hồn.Giải ngũ, đến sống nhờ nhà người bạn và làm nghề lái xe.Đau buồn, anh hay vào quán uống rượuTình cờ nhìn thấy bé Va-ni-a và anh bắt đầu thấy thích nó.Bé Vania và mảnh dưa hấu vừa nhặt được- Ta là bố của conVa-ni-a ôm cổ, hôn vào má, vào môi, vào trán của Xô-cô-lốp Tôi thấy lòng vui không lời nào tả xiết Bố ơi , cái áo bành tô da của bố đâu rồi ?Đêm nào tôi cũng chiêm bao thấy những người thân quá cốBan ngày anh trấn tĩnh, nhưng ban đêm thức giấc thì gối ướt đẫm nước mắt.Chia tay với tác giả Hai con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng của bão tố chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ...2. Tác phẩm: * Hoàn cảnh sáng tác:* Cốt truyện: 	Mùa xuân 1946, nhà văn gặp Anđrây Xô-cô-lốp cùng bé Va-ni-a. X. kể cho nhân vật nghe câu chuyện về cuộc đời mình. X. từng tham gia chiến tranh chống phát xít, anh đã từng bị thương, bị bắt làm tù binh, nhưng sau đó đã về được với Hồng Quân. Vợ và các con bị bom sát hại, người con trai hi sinh cào ngày Bec-lin giải phóng. Chiến tranh kết thúc, anh không về quê hương, đến ở nhờ một người bạn làm nghề lái xe. Ở đó anh gặp bé Va-ni-a, mồ côi lang thang. Anh nhận bé làm con và vượt qua mọi khó khăn để chăm sóc bé tốt nhất có thể.II. Đọc hiểu văn bản:1. Hình tượng nhân vật Xô-cô-lôpa. Trước khi gặp bé Va-ni-a* Trong chiến tranh: - Xô-cô-lốp bị thương, bị bắt làm tù binh - Vợ và hai con gái bị bom phát xít giết hại - Con trai lớn hi sinh vào ngày Bec-lin giải phóng=> Chịu nhiều đau đớn và mất mát về thể xác và tinh thần vì chiến tranh tàn khốc.* Sau chiến tranh:- Hoàn cảnh: 	+ Không còn vợ con, không còn nhà cửa, không trở về quê hương + Ở nhờ nhà người bạn, làm lái xe + Sức khỏe giảm sút => Bi đát (bi kịch)- Tâm trạng: + Như người mất hồn+ Cặp mắt nguội lạnh như xác tro và lúc nào cũng buồn thảm.+ Không hề than vãn, kêu ca+ Uống rượu để quân đi mệt nhọc, khổ đau=> Buồn đau, cô đơn, chán chường=> Cuộc đời anh tiêu biểu cho số phận của hàng triệu người Nga trong và sau chiến tranh thế giới thứ 2.=> Tố cáo chiến tranhLuyện tập+ Những nét chính về tác giả + Hoàn cảnh, tâm trạng của Xô-cô-lốp trong và sau chiến tranhHướng dẫn về nhà:+ An-đrây đã nhận bé Va-ni-a làm con như thế nào? Điều gì đã khiến anh có quyết định nhanh chóng như vậy?+ An-đrây Xô-cô-lốp đã vượt lên nỗi đau và sự cô đơn như thế nào?SỐ PHẬN CON NGƯỜI (trích)Sô-lô-khốp (tiết 2)I. Tìm hiểu chung:II. Đọc hiểu văn bản:1. Hình tượng nhân vật Xô-cô-lôpa. Trước khi gặp bé Va-ni-ab. Cuộc gặp gỡ với bé Va-ni-a* Hình ảnh bé Va-ni-a- Xuất hiện ở tiệm giải khát:+ Hoàn cảnh: chừng 5-6 tuổi, bẩn thỉu, nhem nhuốc, rách rưới, mắt sáng.-> Tình cảm của Xô-cô-lốp: Không gặp được thì thấy nhớ, cố tình chạy xe nhanh để gặp bé (có tình cảm từ cái nhìn đầu tiên).- Cuộc nói chuyện giữa Xô-cô-lốp và Va-ni-a+ Hoàn cảnh Va-ni-a: Cha chết ở mặt trận, mẹ chết vì bom đạn, ai cho gì ăn đấy, bạ đâu ngủ đó, không biết quê hương.-> Va-ni-a là đứa trẻ bất hạnh, đáng thương, nạn nhân tội nghiệp của chiến tranh.* Thái độ của mọi người trong cuộc gặp gỡ:* Thái độ của mọi người trong cuộc gặp gỡ:- Xô-cô-lốp: + Xúc động, rơi nước mắt+ Lập tức quyết định nhận V. làm con + Tâm hồn nhẹ nhõm, bừng sáng=> X. là người giàu tình cảm, có trái tim nhân hậu, khao khát tình cảm gia đình.- Cảm xúc của Va-ni-a: sung sướng, hạnh phúc, ngây thơ tin tưởng => Khao khát tình cảm gia đình, được che chở, yêu thương.- Vợ chồng người bạn: Xúc động, cảm phục trước tấm lòng nhân hậu của X, giúp anh chăm sóc bé.* Tâm trạng X. sau khi nhận bé Va-ni-a- Tâm trạng: Trái tim trở nên êm dịu hơn, ngủ ngon, vui vẻ-> Chỉ có tình thương mới chữa lành được vết thương lòng.- Những khó khăn của Xô-cô-lốp:+ Sức khỏe, thể chất suy yếu (đau tim nặng)+ Phải ứng xử với kí ức của bé Va-ni-a (chi tiết áo bành tô da)+ Đêm mơ về người thân, khóc+ Nỗi buồn đau khiến anh không ở yên một chỗ được. (Những đau thương, mất mát do chiến tranh gây ra không gì bù đắp nổi, thời gian cũng không xoa dịu được vết thương lòng của anh)+ Mất việc (va phải chân con bò)=> Xô-cô-lôp âm thầm nén chịu, dành tình cảm yêu thương cho V.=> Trái tim nhân hậu, bản lĩnh kiên cường của người Nga.2. Suy nghĩ của Sô-lô-khốp về số phận con người: Ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề“Hai con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng của bão tố chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ Cái gì đang chờ đón họ ở phía trước? Thiết nghĩ rằng con người Nga đó, con người có ý chí kiên cường, sẽ đứng vững được và sống bên cạnh bố, chú bé kia một khi lớn lên sẽ có thể đương đầu với mọi thử thách, sẽ vượt qua mọi chướng ngại trên đường nếu Tổ quốc kêu gọi”Thảo luận:Hãy phân tích ý nghĩa của lời trữ tình ngoại đề?2. Suy nghĩ của Sô-lô-khốp về số phận con người: Đồng cảm, xót thương cho những số phận con người trước bão tố, phũ phàng của chiến tranh. Dự báo những khó khăn, trở ngại mà con người sẽ vượt qua.- Bày tỏ lòng khâm phục và tin tưởng ở tính cách Nga.- Trách nhiệm của xã hội đối với cá nhân đặc biệt là đối với trẻ em.3. Nghệ thuật:- Kết cấu theo lối truyện lồng trong truyện, có hai nhân vật kể chuyện: Tôi 1 (Xô-cô-lốp) và Tôi 2 (tác giả), nhưng chủ yếu là Tôi 1, Tôi 2 ở đoạn kết.- Xây dựng nhân vật điển hình cho tính cách Nga.- Miêu tả sâu sắc, tinh tế nội tâm và diễn biến tâm trạng nhân vật.- Lối trữ tình ngoại đề ở cuối truyện => Quan điểm nghệ thuật của tác giả: "Nghệ sĩ không thể lạnh lùng khi sáng tạo... Khi viết, máu nóng nhà văn phải sôi lên".III. Tổng kết:- Trên cái nền là lên án chiến tranh tàn khốc, tác phẩm thể hiện tiếng nói thông cảm đối với những rủi ro quá sức chịu đựng, những mất mát quá lớn trong chiến tranh, đồng thời biểu dương phẩm chất đẹp đẽ của con người Nga kiên cường và nhân ái.- Sô-lô-khốp là nhà văn dũng cảm khám phá sự thật.LUYỆN TẬP CỦNG CỐCâu 1: A. Xô-cô-lốp nhận làm cha của bé Va-ni-a vì:A. Thương hại B. Đồng cảmC. Sự xót thương và lòng yêu mếnD. Thấy cần thiết phải giúp đỡCâu 2: Những đánh giá nào sau đây đúng với Xô-cô-lốp ? A. Xô-cô-lốp là biểu tượng của những con người bị chiến tranh vùi dập.B. Xô-cô-lốp là một con người giàu lòng nhân ái và nghị lực.C. Một con người bình thường có số phận không tách rời số phận lịch sử và số phận nhân dân.D. A,B,C đều đúng.Câu 3: Một trong những nét mới của truyện Số phận con người ?Cái nhìn thi vị, lãng mạn hoá chiến tranhDũng cảm nói lên sự thật, không sợ màu sẫm và gai góc để khám phá chiều sâu tính cách Nga.Hư cấu, tưởng tượng, tạo độ chệch nhất định về thời gianDùng cái bi thương để tạo nên sự xúc độngBÀI TẬP VẬN DỤNG1. Suy nghĩ của em về tính cách và số phận của con người?2. Em có suy nghĩ gì về vấn đề chiến tranh qua Chiếc thuyền ngoài xa và Số phận con người?