Bài giảng môn Ngữ Văn 12 - Tuần 16: Người lái đò sông đà (trích)

soâng Ñaø 
Ngöôøi laùi ñoø 
Nguyeãn Tuaân 
1910 - 1987 
Queâ: Quaän Thanh Xuaân, TP. Haø Noäi 
Laø caây buùt xuaát saéc cuûa neàn vaên xuoâi 
hieän ñaïi Vieät Nam 
Laø baäc thaày trong vieäc saùng taïo vaø söû duïng tieáng Vieät 
Nguyeãn Tuaân 
Tröôùc CMT8, phong caùch saùng taùc cuûa oâng 
ñöôïc goùi goïn trong chöõõ “Ngoâng” – Taøi hoa, 
uyeân baùc vaø nhaân caùch hôn ngöôøi. 
Sau CMT8: 
- Gioïng vaên trôû neân tin yeâu, ñoân haäu, tìm thaáy caùi ñeïp, chaát taøi hoa ôû nhöõng ngöôøi lao ñoäng bình thöôøng. 
- Gioïng vaên khinh baïc ñeå neùm vaøo keû thuø daân toäc hoaëc nhöõng maët traùi cuûa xaõ hoäi. 
Nguyeãn Tuaân 
Nguyeãn Tuaân 
Nguyeãn Tuaân 
Nguyeãn Tuaân 
Thuyeàn toâi troâi treân soâng Ñaø. Caûnh ven soâng ôû ñaây laëng tôø. Hình nhö ñôøi Lí, ñôøi Traàn, ñôøi Leâ, quaõng soâng naøy cuõng laëng tôø ñeán theá maø thoâi, 
“ 
 Khám phá phát hiện vẻ đ ẹ p thiên nhiên trên phương diện thẩm mĩ 
 Khám phá phát hiện vẻ đ ẹ p của con người trên phương diện tài hoa nghệ sĩ 
 Thích tô đậm vẻ đẹp của thiên nhiên và con người đã đẹp thì phải đến độ tuyệt vời, đã tài thì phải là phi phàm, hơn người 
 Vận dụng linh hoạt nhuần nhuyễn kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để xây dựng hình tượng kiến trúc, địa lí, văn hóa, lịch sử, hội họa, âm nhạc, quân sự, 
Phong caùch vaên cuûa Nguyeãn Tuaân 
Hình töôïng cuûa Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø 
1. Giới thiệu chung 
“Quê ông ở ngay chỗ ngã tư sông sát tỉnh” 
- Một ông đò già hơn 70 tuổi, làm nghề chèo đò hơn chục năm. 
- Ông sinh ra và lớn lên ngay bên bờ sông Đà. 
“Thời Tây , Tàu ông chở đò dọc tải chè mạn, chè cối từ Mường Lay cho đến hết cửa rừng hòa bình ” 
- Phần lớn cuộc đời ông dành cho nghề lái đò dọc trên sông Đà - một nghề đầy gian khổ và hiểm nguy. 
*Lai lịch: 
*Hình dáng, ngoại hình: 
- Mang đậm dấu ấn nghề nghiệp: 
+ Hai tay dài lêu nghêu như cái sào 
+ Chân khuỳnh khuỳnh gò lại như đang kẹp lấy cái cuống lái tưởng tượng 
+ Nhỡn giới vòi vọi như trông vào cái bến xa nào đó trong sương mù 
+ Giọng nói ồm ồm như tiếng thác trước mặt ghềnh xa 
-> Cái gian nan, khổ cực của nghề lái đò như “ chạm khắc ”, làm nên một hình dáng rất đặc biệt của ông lái đò. 
=> Nguyễn Tuân đã tạc nên một bức chân dung của lái đò không chỉ hình dáng bề ngoài mà cả nội tâm, phong thái của một người lao động có tâm hồn. 
*Tài năng và tâm hồn: 
- Trong thời gian hơn chục năm “trên sông Đà, ông xuôi, ông ngược hơn một trăm lần chính tay ông giữ lái độ sáu chục lần ” 
- Ông am hiểu tường tận về con sông, về phương tiện đi lại, ông dùng mắt “mà nhớ tỉ mỉ như đóng đanh vào lòng tất cả những luồng nước của tất cả những con thác hiểm trở ” 
- Ông thuộc dòng sông như thuộc “một trường thiên anh hùng ca ” 
=> Là người từng trải, hiểu biết và rất thành thạo trong nghề lái đò. 
*Tài năng và tâm hồn: 
- Bình tĩnh, ung dung đối đầu với những cơn cuồng bạo của thác gềnh “nén đau, giữ mái chèo, tỉnh táo chỉ huy bạn chèo lần lượt vượt qua các vòng vây của thủy trận sông Đà” 
- Xử lý các tình huống nguy hiểm một cách tài tình, linh hoạt “nắm chắc binh pháp của thần sông, thần núi ” 
- Động tác điêu luyện “cỡi đúng ngay lên bờm sóng luồng nước, phóng thẳng thuyền vào giữa thác ” 
=> Là người mưu trí, dũng cảm, bản lĩnh cao cường và tài ba. 
*Tài năng và tâm hồn: 
- Ông không thích lái đò trên những khúc sông bằng phẳng. Ông bảo “Chạy thuyền trên khúc sông không có thác, nó dễ dại tay dại chân và buồn ngủ”. 
- Ông thích chạy đò qua những khúc sông có nhiều gềnh thác vì ông cảm nhận rằng “hết gềnh thác, hình như sông Đà hết đậm đà với nhà đò” 
- Người lái đò không coi việc chiến thắng thủy trận sông Đà là chiến công mà chỉ là một chuyện thường, là điều tất nhiên “đêm ấy nhà đò đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam và toàn bàn về cá anh vũ đầm xanh ” 
=> Là một người nghệ sĩ tài hoa, yêu mến và tự hào với công việc. 
2. Người lái đò trong cuộc thủy chiến với con sông Đà: 
* Tương quan lực lượng: 
Sông Đà 
Người lái đò 
Đá ở đây từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông, dàn bày thạch trận, thủy trận. 
Sóng bọt trắng xóa cả một chân trời đá. 
Mặt hòn đá nào trông cũng “ngỗ ngược”, “nhăn nhúm”, “méo mó”, “nham hiểm” 
 Phô trương sức mạnh, nâng lên hàng thần thanh, sẵn sàng lấn át đối phương. 
- Đơn độc trên chiếc thuyền 6 bơi chèo. 
- Vũ khí là cán chèo mỏng manh, và con thuyền không có đường lùi. 
 Nhỏ bé trước sức mạnh của thác nước sông Đà 
 Chỉ có sức mạnh tinh thần 
 Mối tương quan cho thấy sự không cân sức, thế mạnh nghiêng về thác sông Đà -> Cho thấy trước cuộc chiến sẽ rất gay go, quyết liệt. 
* Người lái đò qua 3 vòng vây thạch trận, thủy trận: 
- Vòng 1: 
Sông Đà 
Người lái đò 
- Mở ra 5 cửa trận : 4 cửa tử, 1 cửa sinh (phía tả ngạn) 
- Phối hợp với đá, thác nước reo hò 
- Sóng nước như thể quân liều mạng 
- Nước bám lấy thuyền như đô vật 
- Sóng thác đánh đến miếng đòn hiểm độc vào hạ bộ người lái đò 
 Áp đảo, muốn hạ gục người lái đò ngay từ vòng đầu bằng sức mạnh và sự hiểm ác của nó. 
- Hai tay giữ chặt mái chèo 
- Cố nén vết thương, hai chân kẹp chặt lấy cuống lái 
Vẫn nghe rõ tiếng chỉ huy tỉnh táo 
 Rất kiên cường, nén nỗi dũng cảm nén nỗi đau đớn về thể xác, bình tĩnh vượt qua thử thách. 
* Người lái đò qua 3 vòng vây thạch trận, thủy trận: 
- Vòng 2: 
Sông Đà 
Người lái đò 
- Tăng thêm nhiều cửa tử, cửa sinh được bố trí lệch sang phía bờ hữu ngạn 
- Dòng thác hùm beo tế mạnh 
- Bốn năm bọn thủy quân liền xô ra định níu thuyền, lôi vào tập đoàn cửa tử 
- Chúng không ngớt khiêu khích 
 Vẫn hung hăng và xảo quyệt nhưng thế mạnh có phần suy giảm. 
- Không 1 phút nghỉ tay, nghỉ mắt 
- Nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá, thuộc qui luật phục kích của lũ đá nơi ải nước hiểm trở này 
- Cưỡi lên thác sông Đà phải cưỡi đến cùng 
- Nắm chặt lấy cái bờm sóng đúng luồng 
 Quyết tâm cao độ, dạn dày kinh nghiệm, khôn ngoan mưu trí để chiến thắng ngoạn mục. 
* Người lái đò qua 3 vòng vây thạch trận, thủy trận: 
- Vòng 3: 
Sông Đà 
Người lái đò 
- Bên phải, bên trái đều là luồng chết, luồng sống nằm ngay giữa cánh mở, cánh khép 
 Không đủ sức mạnh để uy hiếp được người lái đò, nhưng vẫn còn bản chất nham hiểm. 
- Cứ phóng thẳng thuyền 
- Thuyền vút qua cổng cánh mở cánh khép 
- Thuyền như mũi tên tre 
 Bình tĩnh, linh hoạt lèo lái con thuyền gọn gàng, tự tin, dứt khoát giành chiến thắng. 
* Người lái đò qua 3 vòng vây thạch trận, thủy trận: 
- Kết quả: 
Con người chiến thắng sức mạnh thần thánh của tự nhiên. 
- Nguyên nhân làm nên chiến thắng: 
+ Sự ngoan cường, dũng cảm, ý chí quyết tâm. 
+ Hiểu biết, kinh nghiệm. 
+ Tài trí, nghệ thuật lên thác xuống ghềnh. 
- Ý nghĩa: 
+ Thể hiện bản lĩnh con người trong công cuộc chinh phục tự nhiên. 
+ Thể hiện vẻ đẹp trí dũng, tài hoa điêu luyện của người lái đò. 
+ Thiên nhiên là phông nền, bệ đỡ cho vẻ đẹp của con người. 
* Vẻ đẹp chân dung của người lái đò: 
- Hình ảnh viên dũng tướng tài ba xông pha giữa trận mạc bằng lòng dũng cảm, ý chí kiên cường, sự khôn ngoan mưu trí, dạn dày kinh nghiệm 
- Hình ảnh một nghệ sĩ tài hoa xem việc chèo đò như một nghệ thuật vượt thác vượt ghềnh 
- Hình ảnh người lao động với vẻ đẹp bình dị đời thường không hề nói về chiến công sau cuộc vượt thác; nhìn thử thách bằng cái nhìn giản dị, xem đó là một công việc thường ngày trong cuộc sống mưu sinh 
Ngheä thuaät 
 Nhân hóa, so sánh ví von, liên tưởng, tưởng tượng phong phú bất ngờ, thú vị 
 Từ ngữ phong phú, sống động, giàu hình ảnh, biểu cảm 
 Câu văn đa dạng nhiều tầng, giàu nhịp điệu 
 Thể hiện rõ nét phong cách nghệ thuật độc đáo của Nguyễn Tuân: tài hoa, uyên bác. 
Keát luaän 
- Tác phẩm đã thể hiện rõ cái chất vàng của thiên nhiên. Tìm chất vàng mười đã qua thử lửa ở con người lao động 
- Ông lái đò là hình ảnh tuyệt đẹp về người lao động bình thường nhưng tài ba, trí dũng. Nhân vật ông lái được xây dựng trong mối tương quan với hoàn cảnh để làm bật nổi phẩm chất và tính cách. 
- Nét độc đáo là Nguyễn Tuân đã sử dụng tri thức hội họa, điện ảnh, võ thuật, quân sự một cách tài hoa, uyên bác để diễn tả sinh động tài nghệ của nhân vật. 
 Qua đó, nhà văn đã dành cho nhân vật những tình cảm yêu mến và trân trọng, ngợi ca. 
Xóa mờ xuất thân, 
ngợi ca con người vô danh âm thầm cống hiến 
Thân thể mang đậm 
dấu ấn của nghề nghiệp 
Sô Ñoà Cuûng Coá 
LAI LỊCH VÀ CÔNG VIỆC 
Là một tay lái đò lão luyện 
Lâu năm trong nghề 
Từng trăm lần xuôi ngược trên dông sông 
Am hiểu đặc điểm con sông 
Công việc chinh là lái đò trên sông Đà 
VẺ ĐẸP NGOẠI HÌNH 
Chừng 70 tuổi 
Còn rất khỏe và tráng kiện 
“Tay lêu nghiêu như cái sào” 
Chân lúc nào cũng khuynh khuynh 
Nhỡn giới “vời vợi như một bến xa” 
Thân hình “gọn quanh như chất sừng, chất mun” 
Giữ mái chèo, nén vết thương 
Hai chân kẹp chặt lấy cuống lái 
Xuôi ngược hơn một trăm lần 
“Nhớ tỉ mỉ những luồng nước” 
Ưa những khúc sóng nhiều ghềnh thác 
Coi việc chiến thắng “con thủy quái” là chuyện thường 
Người anh hùng, người nghệ sĩ trong công việc chèo đò vượt thác . 
TÀI HOA VÀ PHẨM CHẤT ĐÁNG QUÝ 
DŨNG CẢM YÊU NGHỀ 
TỪNG TRẢI, HIỂU BIẾT VÀ THANH THẠO TRONG NGHỀ 
MƯU TRÍ, BẢN LINH VÀ TÀI BA 
TÀI HOA 
Ung dung đối đầu với thác dữ 
“Nắm chắt binh pháp của thần sông, thần đá” 
Thuộc quy luật phục kích của lũ đá 
Động tác điêu luyện 
Sô Ñoà Cuûng Coá 
THANK YOU FOR LISTENING 
Caûm ôn coâ vaø caùc baïn ñaõ laéng nghe