Bài giảng môn Ngữ văn Lớp 12 - Bài thơ Tây Tiến - Tác giả: Quang Dũng

Tiết 19, 20:-Quang Dũng-TÂY TIẾNQUANG DŨNG- Tên khai sinh là Bùi Đình Diệm, quê: Phượng Trì - Đan Phượng-Hà Tây Là một nghệ sĩ đa tài: Làm thơ, viết văn, vẽ tranh, soạn nhạc dấu ấn hội hoạ và âm nhạc in đậm trong các thi phẩmI. TÌM HIỂU CHUNG:1. Tác giả Quang Dũng Tranh của nhà thơ Quang Dũng.Phong cách thơ: phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn vàtài hoa - 2001, được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.- Sáng tác chính: Mây đầu ô (thơ, 1968), Thơ văn Quang Dũng (tuyển thơ văn, 1988) - Thành lập: đầu năm 1947- Nhiệm vụ : Phối hợp với bộ đội Lào, bảo vệ biên giới Việt – Lào, đánh tiêu hao lực lượng quân đội thực dân Pháp- Địa bàn hoạt động: Sơn La, Lai Châu, Hoà Bình, miền Tây Thanh Hoá, Sầm Nưa (Lào) địa bàn rộng lớn, hoang vu, hiểm trở, rừng thiêng nước độc2. Bài thơ Tây Tiến:a. Đoàn quân Tây Tiến:MINH HỌA HÀNH TRÌNH CỦA TÂY TIẾNThành phần : Phần đông là thanh niên Hà Nội, trong đó có nhiều học sinh, sinh viên; Điều kiện sống, chiến đấu gian khổ, thiếu thốn về vật chất, bệnh sốt rét hoành hành dữ dội. Tuy vậy, họ vẫn sống rất lạc quan, vẫn giữ cốt cách hoà hoa, lãng mạn.- Sau một thời gian hoạt động ở Lào, trở về Hoà Bình thành lập Trung đoàn 52.Cựu chiến binh Tây Tiến với con đường Tây Tiến mới được đặt tên Quang Dũng từng là đại đội trưởng của binh đoànTây TiếnCuối năm 1948, ông chuyển sang đơn vị khác. Tại làng Phù Lưu Chanh (Hà Tây), tác giả viết bài thơ này. Lúc đầu bài thơ có tên là “Nhớ Tây Tiến”- In trong tập “Mây đầu ô”2. Tác phẩm:b. Hoàn cảnh sáng tác:II. ĐỌC - HIỂUHƯỚNG DẪN CÁCH ĐỌC:Giọng đọc phù hợp với giọng điệu của các câu, các đoạn thơ: Những câu thơ nhiều thanh trắc: giọng khoẻ, chắc, gọnNhững câu thơ nhiều thanh bằng: giọng êm ái, ngân nga Ngắt nhịp 4/3Soâng Maõ xa roài Taây Tieán ôi!Nhôù veà röøng nuùi nhôù chôi vôiSaøi Khao söông lấp ñoaøn quaân moûiMöôøng Laùt hoa veà trong ñeâm hôiDoác leân khuùc khuyûu doác thaêm thaúmHeo huùt coàn maây suùng ngöûi trôøiNgaøn thöôùc leân cao ngaøn thöôùc xuoángNhaø ai Pha Luoâng möa xa khôiAnh baïn daõi daàu khoâng böôùc nöõaGuïc leân suùng muõ boû queân ñôøiChieàu chieàu oai linh thaùc gaàm theùtÑeâm ñeâm Möôøng Hòch coïp treâu ngöôøiNhôù oâi Taây Tieán côm leân khoùiMai Chaâu muøa em thôm neáp xoâi Doanh traïi böøng leân hoäi ñuoác hoa Kìa em xieâm aùo töï bao giôø Kheøn leân man ñieäu naøng e aáp Nhaïc veà Vieân Chaên xaây hoàn thôNgöôøi ñi Chaâu Moäc chieàu söông aáyCoù thaáy hoàn lau neûo beán bôøCoù nhôù daùng ngöôøi treân ñoäc moäcTroâi doøng nöôùc luõ hoa ñong ñöaTaây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùcQuaân xanh maøu laù döõ oai huømMaét tröøng göûi moäng qua bieân giôùiÑeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thômRải raùc bieân cöông moà vieãn xöùChieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanhAÙo baøo thay chieáu anh veà ñaátSoâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønhTaây Tieán ngöôøi ñi khoâng heïn öôùcÑöôøng leân thaêm thaúm moät chia phoâiAi leân Taây Tieán muøa xuaân aáyHoàn veà Saàm Nöùa chaúng veà xuoâi- Đoạn 1: “Sông Mã ... thơm nếp xôi”: Những cuộc hành quân gian khổ và khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, hoang sơ, dữ dội. - Đoạn 2: “Doanh trại ... hoa đong đưa”: Những kỉ niệm đẹp về tình quân dân trong đêm liên hoan và cảnh sông nước miền Tây thơ mộng. - Đoạn 3: “Tây Tiến đoàn ... khúc độc hành”: Chân dung người lính Tây Tiến - Đoạn 4: “Tây Tiến ... chẳng về xuôi”: Lời thề gắn bó với đoàn quân Tây Tiến1. Bố cục: Mạch liên kết giữa các đoạn chính là mạch cảm xúc, tâm trạng của nhà thơ: Nỗi nhớ da diết về đồng đội, về những kỉ niệm của đoàn quân gắn liền với khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, hoang sơ, hiểm trở mà đầy thơ mộng Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơiSài Khao sương lấp đoàn quân mỏiMường Lát hoa về trong đêm hơiDốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳmHeo hút cồn mây súng ngửi trờiNgàn thước lên cao, ngàn thước xuốngNhà ai Pha Luông mưa xa khơiAnh bạn dãi dầu không bước nữaGục lên súng mũ bỏ quên đời!Chiều chiều oai linh thác gầm thétĐêm đêm Mường Hịch cọp trêu ngườiNhớ ôi Tây Tiến cơm lên khóiMai Châu mùa em thơm nếp xôi.Khơi nguồn nỗi nhớThiên nhiên Tây BắcHình tượng người línhThiên nhiên Tây BắcHình tượng người línhKhổ 1 : Kỉ niệm về những cuộc hành quân và cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, dữ dội a.Hai câu đầu: Khơi mở mạch cảm xúc cho bài thơ:“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi,Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi.”2.1. Đoạn 1: Những cuộc hành quân gian khổ và khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, hoang sơ, dữ dội2. Phân tích: - Sông Mã, rừng núi (Không gian) Gợi nhắc về một miền kí ức, miền nhớ khôn nguôiXa rồi (Thời gian) Đã là quá khứ, là hoài niệm. Có một sự nuối tiếc, day dứt trong hai chữ ấy.. “Tây Tiến ơi!” : Tiếng gọi thiết tha bật lên từ một nỗi nhớ dâng trào, không thể kìm nén của chủ thểNhớ chơi vơi: Hình tượng hóa nỗi nhớ. Âm “ơi” ở câu 1 bắt vần với từ láy “chơi vơi” gợi trạng thái cụ thể: nỗi nhớ như đang lửng lơ giữa không gian, nhẹ tênh, không trọng lượng mà sâu nặng vô cùng Cảm xúc chủ đạo, xuyên suốt bài thơ là một nỗi nhớ da diết, mãnh liệt, thường trực, ám ảnh, bao trùm cả không gian-thời gian Hai câu thơ là một tiếng gọi –gọi về những gì thân thuộc, đáng nhớ nhất trong tâm tưởng nhà thơ về một thời Tây Tiến. Theo tiếng gọi ấy, bao kỉ niệm sẽ thức dậy, ùa về Cảm xúc chủ đạo, xuyên suốt bài thơ là một nỗi nhớ da diết, mãnh liệt, thường trực, ám ảnh, bao trùm cả không gian-thời gianb. 12 câu thơ tiếp * Bức tranh thiên nhiên miền TâySài Khao, Mường Lát, Mường Hịch, Pha Luông, Mai Châu : Những địa danh- tên đất, tên làng lạ lẫm, tạo ấn tượng về những vùng đất xa xôi của Tổ quốc-nơi gắn với bao kỉ niệm của người lính Tây Tiến+ “Dốc lên khúc khuỷu/ dốc thăm thẳm”: 5 thanh trắc, 2 thanh bằng, điệp từ “dốc”, nhịp 4/3, từ láy khúc khuỷu, thăm thẳm+ “Ngàn thước lên cao/ ngàn thước xuống”: đối (lên-xuống), điệp, nhịp 4/3 Địa hình Tây Bắc hiểm trở:+ “sương lấp”, “đêm hơi”: sương khói núi rừng che lấp lối đi, che lấp dáng người trong mờ ảo, hư thực Câu chữ như bị bẻ gãy để tạo hình về độ cao dựng đứng giữa hai triền dốc. Nhịp 4/3 trở thành giao điểm phân định rạch ròi hai hướng lên-xuống của vô vàn những con dốc trên con đường hành quân gập ghềnh, khúc khuỷu, gian khổ của người línhThiên nhiên Tây Bắc hoang dã, dữ dội: + “Thác gầm thét”+ “Cọp trêu người” Vẻ hoang dại, dữ dội, chứa đầy bí mật là mối đe dọa khủng khiếp thường trực (chiều chiều, đêm đêm) của con người+ “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”: Câu thơ toàn vần bằng, âm “ơi” cuối câu tạo độ ngân nga, vang xa, gợi nên sự bao la, bình lặng của cảnh vật Ba câu thơ trước là nét vẽ gân guốc, rắn rỏi thì đâylại là một nét vẽ mềm mại Cảnh núi rừng miền Tây hoang sơ, hiểm trở với đủ núi cao, vực sâu, dốc thẳm, mưa rừng, sương núi, thác gầm, thú dữ Không gian nghệ thuật được mở ra cả ba chiều cao, sâu, rộng với những nét vẽ vừa hiện thực vừa mơ hồ, hư ảo, làm nền cho sự xuất hiện của hình ảnh người lính * Hình ảnh người línhNúi rừng Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội, hiểm trở là thử thách không nhỏ với con người. Trong không gian ấy, có thể hình dung hình ảnh những chàng trai Tây Tiến đang trên đường hành quân gian lao, nghe thấy hơi thở, nhìn thấy bước chân nặng nhọc trên những con dốc dựng đứng, sự mỏi mệt sau những chặng đường xa..“Heo hút cồn mây súng ngửi trời” nhân hóa: vừa tô đậm độ cao chót vót của dốc núi, vừa thể hiện sự tinh nghịch, trẻ trung của người lính trong gian khổ, họ vẫn lạc quan, yêu đời.“Anh bạn dãi dầu không bước nữaGục lên súng mũ bỏ quên đời”Trên chặng đường hành quân gian khổ, người lính quá tạm nghỉ, ngủ thiếp đi trong chốc látNgười lính hi sinh, cái chết đến với họ nhẹ nhàng, thanh thản...Dù hiểu theo cách nào, hai câu thơ cũng toát lên vẻ đẹp bi tráng của người lính. Đó là tư thế, là khí phách hiên ngang sẵn sàng xả thân, coi thường gian khó và cả cái chết Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khóiMai Châu mùa em thơm nếp xôiNỗi nhớ về kỉ niệm ấm áp tình quân dân.Là phút nghỉ chân ở một bản làng, bữa Cơm tỏa hương nếp mới như xua tan bao nhiêu vất vả nhọc nhằn của cuộc hành trình gian khổ Bước ngoặt về cảm xúc, chuẩn bị cho đoạn sauĐoạn 1 là bức tranh thiên nhiên Tây Bắc với vẻ đẹp hùng vĩ, dữ dội trải dọc theo con đường hành quân, làm nền cho hình ảnh người lính Tây Tiến. Bút pháp lãng mạn ưa cực tả, thủ pháp đối lập đã tạo ra trong đoạn thơ bên cạnh những mảng vẽ đậm, bạo tay là những đường nét mảnh mai, mềm mại  Đọan 2: Những kỉ niệm đẹp về tình quân dân trong đêm liên hoan + cảnh sông nước miền Tây thơ mộng.a) Cảnh đêm liên hoan văn nghệ giữa người lính Tây Tiến với người dân địa phương: được miêu tả bằng những chi tiết vừa thực vừa ảo, mang vẻ đẹp của xứ lạ phương xa.- Ánh sáng lung linh của lửa đuốc  cả “doanh trại bừng lên”.- Âm thanh của tiếng khèn, tiếng nhạc  làm ngất ngây lòng người.- Hình ảnh cô sơn nữ xuất hiện trong bộ “xiêm áo”, vừa e thẹn vừa tình tứ “e ấp” trong vũ điệu đậm sắc màu núi rừng “man điệu”  làm say lòng người lính Tây Tiến. b) Cảnh sông nước Tây Bắc thơ mộng, trữ tình : - Không gian dòng sông trong 1 buổi chiều sương giăng.- Bến bờ lặng tờ, hoang dại. - Nổi bật lên là hình ảnh những con người Tây Bắc khéo léo, tài hoa trên những chiếc thuyền độc mộc.- Những bông hoa rừng “đong đưa”, “hồn lau nẻo bến bờ” làm duyên trên dòng nước lũ. Chất thơ và chất nhạc trong đọan thơ này hòa quyện 1 cách tài tình.  Đọan 4: Lời thề gắn bó với Tây Tiến Nhịp thơ chậm, giọng thơ buồn, nhưng linh hồn của đoạn thơ vẫn toát lên vẻ hào hùng : - Cái tinh thần một đi không trở lại : “Người đi không hẹn ước”. - Tình cảm gắn bó của những người lính Tây Tiến và cũng là của tác giả đối với đồng đội : “Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”. III. Tổng kết: (GHI NHỚ)Núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, thơ mộngSµi Khao s­¬ng lÊp ®oµn qu©n máiM­êng l¸t hoa vÒ trong ®ªm h¬iDèc lªn khóc khuûu dèc th¨m th¼mHeo hót cån m©y sóng ngöi trêiNgµn th­íc lªn cao ngµn th­íc xuèngNhµ ai Pha Lu«ng m­a xa kh¬iAnh b¹n d·i dÇu kh«ng b­íc n÷aGôc lªn sóng mò bá quªn ®êiChiÒu chiÒu oai linh th¸c gÇm thÐt§ªm ®ªm M­êng HÞch cäp trªu ng­êiNhí «i T©y TiÕn c¬m lªn khãiMai Ch©u mïa em th¬m nÕp x«iDoanh tr¹i bõng lªn héi ®uèc hoaK×a em xiªm ¸o tù bao giê KhÌn lªn man ®iÖu nµng e ÊpNh¹c vÒ Viªn Ch¨n x©y hån th¬Ng­êi ®i Ch©u Méc chiÒu s­¬ng ÊyCã thÊy hån lau nÎo bÕn bêCã nhí d¸ng ng­êi trªn ®éc mécTr«i dßng n­íc lò hoa ®ong ®­aT©y TiÕn ®oµn binh kh«ng mäc tãcQu©n xanh mµu l¸ gi÷ oai hïmM¾t trõng göi m«ng qua biªn giíi§ªm m¬ Hµ Néi d¸ng kiÒu th¬mR¶i r¸c biªn c­¬ng må viÔn xøChiÕn tr­êng ®i ch¼ng tiÕc ®êi xanh¸o bµo thay chiÕu anh vÒ ®ÊtS«ng M· gÇm lªn khóc ®éc hµnhT©y TiÕn ng­êi ®i kh«ng hÑn ­íc§­êng lªn th¨m th¼m mét chia ph«i