Bài giảng Sinh học Lớp 12 - Bài 39: Sự biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật

1. Kích thước của quần thể phụ thuộc vào những yếu tố nào? 
2. Kích thước về số lượng cá thể của quần thể sinh vật có phải là một hằng số không đổi theo thời gian không ? 
Các nhân tố ảnh hưởng đến kích thước của quần thể: 
Mức độ sinh sản 
Mức độ tử vong 
Mức độ xuất cư 
Mức độ nhập cư 
Kích thước quần thể thay đổi 
Biến động số lượng cá thể của quần thể 
KHỞI ĐỘNG 
Bài 39: SỰ BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT 
Bài 39: SỰ BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT 
I. Biến động số lượng cá thể 
1. Khái niệm 
2. Các dạng biến động số lượng cá thể 
II. Nguyên nhân gây biến động và sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
1. Nguyên nhân gây biến động 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
3. Trạng thái cân bằng của quần thể 
	I. Sự biến động số lượng cá thể của quần thể. 
1. Khái niệm. 
Số lượng ếch nhái tăng lên vào mùa mưa, 
giảm về mùa khô 
Số lượng cá thể rừng thông giảm 
 mạnh sau cháy rừng 
Đồ thị biểu diễn sự tăng và giảm số lượng thỏ và mèo rừng 
Biến động số lượng cá thể của quần thể là gì? 
Là sự tăng hoặc giảm số lượng cá thể. 
Tảo Lam tăng số lượng vào ban ngày 
Số lượng Muỗi tăng nhanh vào hè tại Miền Bắc, mùa đông giảm 
2. Các dạng biến động số lượng cá thể 
- Biến động theo chu kỳ và biến động không theo chu kỳ 
Biến động cá Cơm tại Peru 7 năm/ 1 lần có 
Dòng hải lưu nino chảy qua làm tăng nhiệt độ 
Và nồng độ muối làm cho cá chết hàng loạt. 
Số lượng cây Lim giảm mạnh do khai thác quá mức 
Số lượng Lợn giảm mạnh do dịch tả lợn Châu Phi 2019 
Quần thể châu chấu tre ở Bắc Cạn bùng phát tháng 6 năm 2017 với 500-1000 con/m 2 
PHIẾU HỌC TẬP TÌM HIỂU CÁC DẠNG BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
Biến động 
Ví dụ 
- Muỗi vằn tăng vào đầu mùa hè, giảm mùa đông 
- Cá Cơm tại Peru 7 năm/ 1 lần giảm mạnh do 
Quần thể châu chấu tre ở Bắc Cạn bùng phát tháng 6 năm 2017 
- Gỗ Lim giảm mạnh do khai thác quá mức. 
Nhận xét sự thay đổi số lượng cá thể 
Nguyên nhân chung 
? 
? 
Thảo luận theo nhóm và hoàn thành phiếu học tập 
Thời gian hoạt động nhóm 3 phút. 
03:00 
02:59 
02:58 
02:57 
02:56 
02:55 
02:54 
02:53 
02:52 
02:51 
02:50 
02:49 
02:48 
02:47 
02:46 
02:45 
02:44 
02:43 
02:42 
02:41 
02:40 
02:39 
02:38 
02:37 
02:36 
02:35 
02:34 
02:33 
02:32 
02:31 
02:30 
02:29 
02:28 
02:27 
02:26 
02:25 
02:24 
02:23 
02:22 
02:21 
02:20 
02:19 
02:18 
02:17 
02:16 
02:15 
02:14 
02:13 
02:12 
02:11 
02:10 
02:09 
02:08 
02:07 
02:06 
02:05 
02:04 
02:03 
02:02 
02:01 
02:00 
01:59 
01:58 
01:57 
01:56 
01:55 
01:54 
01:53 
01:52 
01:51 
01:50 
01:49 
01:48 
01:47 
01:46 
01:45 
01:44 
01:43 
01:42 
01:41 
01:40 
01:39 
01:38 
01:37 
01:36 
01:35 
01:34 
01:33 
01:32 
01:31 
01:30 
01:29 
01:28 
01:27 
01:26 
01:25 
01:24 
01:23 
01:22 
01:21 
01:20 
01:19 
01:18 
01:17 
01:16 
01:15 
01:14 
01:13 
01:12 
01:11 
01:10 
01:09 
01:08 
01:07 
01:06 
01:05 
01:04 
01:03 
01:02 
01:01 
01:00 
00:59 
00:58 
00:57 
00:56 
00:55 
00:54 
00:53 
00:52 
00:51 
00:50 
00:49 
00:48 
00:47 
00:46 
00:45 
00:44 
00:43 
00:42 
00:41 
00:40 
00:39 
00:38 
00:37 
00:36 
00:35 
00:34 
00:33 
00:32 
00:31 
00:30 
00:29 
00:28 
00:27 
00:26 
00:25 
00:24 
00:23 
00:22 
00:21 
00:20 
00:19 
00:18 
00:17 
00:16 
00:15 
00:14 
00:13 
00:12 
00:11 
00:10 
00:09 
00:08 
00:07 
00:06 
00:05 
00:04 
00:03 
00:02 
00:01 
00:00 
TG 
Biến động 
Ví dụ 
- Muỗi vằn tăng vào đầu mùa hè, giảm mùa đông 
- Biến động cá Cơm tại Peru 7 năm/ 1 lần 
Quần thể châu chấu tre ở Bắc Cạn bùng phát tháng 6 năm 2017 
- Gỗ Lim giảm mạnh do khai thác quá mức. 
Nhận xét sự thay đổi số lượng cá thể 
Nguyên nhân chung 
? 
? 
Đáp án phiếu học tập 1: Mỗi đáp án đúng được 1 điểm. 
Biến động 
Ví dụ 
- Muỗi vằn tăng vào đầu mùa hè, giảm mùa đông 
- Biến động cá Cơm tại Peru 7 năm/ 1 lần 
Quần thể châu chấu tre ở Bắc Cạn bùng phát tháng 6 năm 2017 
- Gỗ Lim giảm mạnh do khai thác quá mức. 
Nhận xét về sự thay đổi số lượng 
Nguyên nhân 
- Thay đổi số lượng cá thể của quần thể diễn ra theo chu kì (1 đ) 
- Thay đổi số lượng cá thể của quần thể một cách đột ngột (1 đ) 
- Do những thay đổi có tính chu kì của điều kiện môi trường (1 điểm) 
- Do thay đổi bất thường của điều kiện môi trường hoặc do khai thác quá mức của con người. (1 điểm) 
? 
? 
Biến động theo chu kì (1 đ) 
Biến động không theo chu kì ( 1 đ) 
Biến động theo chu kỳ 
là dạng biến động có tính chu kỳ do những 
thay đổi có tính chu kì của môi trường . 
Ếch tăng vào mùa mưa, mùa khô giảm 
Biến động không theo chu kỳ 
Là hiện tượng số lượng cá thể của quần thể tăng hoặc giảm một cách đột ngột do những thay đổi bất thường của môi trường hoặc do khai thác quá mức của con người. 
Trâu bò các tỉnh miền núi phía bắc giảm mạnh do t o thấp 3-4 o năm 2016 
02:00 
01:59 
01:58 
01:57 
01:56 
01:55 
01:54 
01:53 
01:52 
01:51 
01:50 
01:49 
01:48 
01:47 
01:46 
01:45 
01:44 
01:43 
01:42 
01:41 
01:40 
01:39 
01:38 
01:37 
01:36 
01:35 
01:34 
01:33 
01:32 
01:31 
01:30 
01:29 
01:28 
01:27 
01:26 
01:25 
01:24 
01:23 
01:22 
01:21 
01:20 
01:19 
01:18 
01:17 
01:16 
01:15 
01:14 
01:13 
01:12 
01:11 
01:10 
01:09 
01:08 
01:07 
01:06 
01:05 
01:04 
01:03 
01:02 
01:01 
01:00 
00:59 
00:58 
00:57 
00:56 
00:55 
00:54 
00:53 
00:52 
00:51 
00:50 
00:49 
00:48 
00:47 
00:46 
00:45 
00:44 
00:43 
00:42 
00:41 
00:40 
00:39 
00:38 
00:37 
00:36 
00:35 
00:34 
00:33 
00:32 
00:31 
00:30 
00:29 
00:28 
00:27 
00:26 
00:25 
00:24 
00:23 
00:22 
00:21 
00:20 
00:19 
00:18 
00:17 
00:16 
00:15 
00:14 
00:13 
00:12 
00:11 
00:10 
00:09 
00:08 
00:07 
00:06 
00:05 
00:04 
00:03 
00:02 
00:01 
00:00 
TG 
II. Nguyên nhân gây biến động và sự điều 
chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
1. Nguyên nhân gây biến động. 
Hoạt động cặp đôi: hoàn thành phiếu học tập số 2: 
 Nối cột sao cho đúng nguyên nhân 
Thời gian: 1 phút. 
Quần thể (A) 
Nguyên nhân gây biến động (B) 
1. Cáo ở đồng rêu phương bắc 3-4 năm tăng 100 lần 
a. Do có nhiệt độ ấm áp, độ ẩm cao thuận lợi 
 cho sự sinh sản 
2. Muỗi tăng mạnh vào mùa hè, mùa đông giảm 
b.Do hoạt động khai thác quá mức của con người 
3. Cá cơm ở vùng biển peru 
c. Do số lượng chuột lemmus là con mồi tăng. 
4. Gỗ Lim giảm mạnh 
d. Do có dòng nước nóng 
01:00 
00:59 
00:58 
00:57 
00:56 
00:55 
00:54 
00:53 
00:52 
00:51 
00:50 
00:49 
00:48 
00:47 
00:46 
00:45 
00:44 
00:43 
00:42 
00:41 
00:40 
00:39 
00:38 
00:37 
00:36 
00:35 
00:34 
00:33 
00:32 
00:31 
00:30 
00:29 
00:28 
00:27 
00:26 
00:25 
00:24 
00:23 
00:22 
00:21 
00:20 
00:19 
00:18 
00:17 
00:16 
00:15 
00:14 
00:13 
00:12 
00:11 
00:10 
00:09 
00:08 
00:07 
00:06 
00:05 
00:04 
00:03 
00:02 
00:01 
00:00 
TG 
Quần thể (A) 
Nguyên nhân gây biến động (B) 
1. Cáo ở đồng rêu phương bắc 3-4 năm tăng 100 lần 
a. Do có nhiệt độ ấm áp, độ ẩm cao thuận lợi 
 cho sự sinh sản 
2. Muỗi tăng mạnh vào mùa hè, mùa đông giảm 
b.Do hoạt động khai thác quá mức của con người 
3. Cá cơm ở vùng biển peru 
c. Do số lượng chuột lemmus là con mồi tăng. 
4. Gỗ Lim giảm mạnh 
d. Do có dòng nước nóng 
QUẦN THỂ 
NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
1.Cáo ở đồng rêu phương Bắc 
2.Muỗi tăng mạnh vào mùa hè 
3.Cá cơm ở vùng biển Peru 
4.Gỗ Lim giảm mạnh 
a.Do có nhiệt độ ấm áp, độ ẩm cao thuận 
lợi cho sự sinh sản 
d.Do có dòng nước nóng 
b. Do hoạt động khai thác quá mức của 
con người 
Hữu sinh 
H ữu sinh 
Vô sinh 
Vô sinh 
Nguyên nhân gây biến động. 
Đáp án phiếu học tập 2: Mỗi nhóm bàn đúng sẽ thêm điểm vào nhóm chung. 
II. Nguyên nhân gây biến động và sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
c. Do số lượng chuột lemmus là con mồi 
Nhóm 
NTST 
1 – c, 2 – a , 3 - d 4 - b 
03:00 
02:59 
02:58 
02:57 
02:56 
02:55 
02:54 
02:53 
02:52 
02:51 
02:50 
02:49 
02:48 
02:47 
02:46 
02:45 
02:44 
02:43 
02:42 
02:41 
02:40 
02:39 
02:38 
02:37 
02:36 
02:35 
02:34 
02:33 
02:32 
02:31 
02:30 
02:29 
02:28 
02:27 
02:26 
02:25 
02:24 
02:23 
02:22 
02:21 
02:20 
02:19 
02:18 
02:17 
02:16 
02:15 
02:14 
02:13 
02:12 
02:11 
02:10 
02:09 
02:08 
02:07 
02:06 
02:05 
02:04 
02:03 
02:02 
02:01 
02:00 
01:59 
01:58 
01:57 
01:56 
01:55 
01:54 
01:53 
01:52 
01:51 
01:50 
01:49 
01:48 
01:47 
01:46 
01:45 
01:44 
01:43 
01:42 
01:41 
01:40 
01:39 
01:38 
01:37 
01:36 
01:35 
01:34 
01:33 
01:32 
01:31 
01:30 
01:29 
01:28 
01:27 
01:26 
01:25 
01:24 
01:23 
01:22 
01:21 
01:20 
01:19 
01:18 
01:17 
01:16 
01:15 
01:14 
01:13 
01:12 
01:11 
01:10 
01:09 
01:08 
01:07 
01:06 
01:05 
01:04 
01:03 
01:02 
01:01 
01:00 
00:59 
00:58 
00:57 
00:56 
00:55 
00:54 
00:53 
00:52 
00:51 
00:50 
00:49 
00:48 
00:47 
00:46 
00:45 
00:44 
00:43 
00:42 
00:41 
00:40 
00:39 
00:38 
00:37 
00:36 
00:35 
00:34 
00:33 
00:32 
00:31 
00:30 
00:29 
00:28 
00:27 
00:26 
00:25 
00:24 
00:23 
00:22 
00:21 
00:20 
00:19 
00:18 
00:17 
00:16 
00:15 
00:14 
00:13 
00:12 
00:11 
00:10 
00:09 
00:08 
00:07 
00:06 
00:05 
00:04 
00:03 
00:02 
00:01 
00:00 
TG 
 Nguyên nhân 
Do sự thay đổi các nhân tố vô sinh 
Do sự thay đổi các nhân tố sinh thái hữu sinh 
Phụ thuộc mật độ quần thể 
Nhân tố chủ yếu 
Ảnh hưởng tới 
Có 
 Không 
Trạng thái sinh lý của các cá thể.Từ đó ảnh hưởng đến khả sức sống, sức sinh sản .. 
- Sức sinh sản.- Tỉ lệ tử vong. 
- Sự phát tán. 
Hoạt động nhóm: lựa chọn từ hoặc cụm từ thích hợp vào bảng, thời gian 3 phút. 
 Khí hậu 
 Sự cạnh tranh giữa các cá thể, số lượng kẻ thù, sự phát tán cá thể 
II. Nguyên nhân gây biến động và sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể: 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể. 
 Nguyên nhân 
Do sự thay đổi các nhân tố vô sinh 
Phụ thuộc mật độ quần thể 
Nhân tố chủ yếu 
Ảnh hưởng tới 
 Khí hậu 
Trạng thái sinh lý của các cá thể. Từ đó ảnh hưởng đến sức sống, sức sinh sản .. 
 Sự cạnh tranh giữa các cá thể, số lượng kẻ thù, sự phát tán. 
Sức sinh sản, tỉ lệ tử vong, sự phát tán. 
 Không 
Có 
Đáp án phiếu học tập 3 
Mỗi lựa chọn đúng được 1 điểm. 
Do sự thay đổi các nhân 
tố hữu sinh 
Trâu chết rét tại miền Bắc vào mùa đông 
Phụ thuộc mật độ quần thể 
II. Nguyên nhân gây biến động và sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể: 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể. 
Nhân tố vô sinh 
Nhân tố hữu sinh 
Không phụ thuộc mật độ 
Gà chết vì chuồng nuôi quá nhiều 
- Cơ chế điều chỉnh tăng: 
- Cơ chế điều chỉnh giảm: 
-Sinh sản .. 
-Tử vong ... 
-Nhập cư ... 
 - Xuất cư .. 
Môi trường thuận lợi 
(Thức ăn dồi dào, kẻ thù ít 
- Cạnh tranh (cùng loài) → . 
Tăng 
Tăng 
Giảm 
Giảm 
Môi trường không thuận lợi 
(Thức ăn khan hiếm, kẻ thù nhiều) 
-Sinh sản .. 
-Tử vong ... 
-Nhập cư ... 
 - Xuất cư .. 
Giảm 
Tăng 
Tăng 
Giảm 
Quần thể ban đầu với số lượng cá thể nhất định 
- Số lượng cá thể trong quần thể tăng cao 
Tăng 
Số lượng cá thể của quần thể tăng 
Số lượng cá thể của quần thể giảm 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể. 
Nghiên cứu thông tin SGK /173 điền từ thích hợp vào chỗ ( ) xác định cơ chế điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
3. Trạng thái cân bằng của quần thể. 
Số lượng 
 cá thể 
Mức cân 
 bằng 
Các quần thể tự điều chỉnh số lượng cá thể nhằm mục đích gì? 
Thế nào là trạng thái cân bằng của quần thể ? 
Sơ đồ điều chỉnh số lượng cá thể quần thể trở lại mức cân bằng 
3. Trạng thái cân bằng của quần thể. 
Số lượng 
 cá thể 
Mức cân 
 bằng 
Trạng thái cân bằng của quần thể là khả năng tự điều chỉnh số lượng cá thể khi số cá thể xuống quá thấp hoặc lên quá cao về mức phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường 
+ Thực tiễn : Ứng dụng trong việc nuôi trồng và khai thác tài nguyên sinh vật hợp lí để đạt hiệu quả kinh tế cao. 
- Ý nghĩa: 
+ Sinh học : Đảm bảo cân bằng sinh thái 
Quần thể tê giác không đạt trạng thái cân bằng di truyền. 
Năm 1989 có 15 sống ở vùng lưu vực sông đồng nai. Nhưng do tình trạng săn bắn quá mức. Đến tháng 4 năm 2010 con tê giác Java cuối cùng bị chết nên loài này bị tuyệt chủng. 
B¶o vÖ tµi nguyªn sinh vËt: B¶o vÖ c¸c loµi quý hiÕm, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn qu¸ møc cña c¸c loµi sinh vËt g©y h¹i g©y mÊt c©n b»ng sinh th¸i. 
Voi hoang dại 
Biến động số lượng cá thể 
Khái niệm: sự tăng hoặc giảm số lượng cá thể 
Phân loại: 
BĐ theo chu kỳ 
BĐ không theo chu kỳ 
Nguyên nhân: do sự thay đổi của các nhân tố sinh thái vô sinh ( khí hậu) và hữu sinh( sự cạnh tranh ) 
Sự điều chỉnh số lượng cá thể 
Trạng thái cân bằng di truyền: số lượng ổn định và phù hợp với nguồn sống. 
Câu 1 : Trường hợp nào sau đây là kiểu biến động không theo chu kì? 
A. Ếch nhau tăng nhiều vào mùa mưa B. Sâu hại xuất hiện nhiều vào mùa xuân 
C. Gà rừng chết rét D. Cá cơm ở biển Peru chết nhiều do dòng nước nóng chảy qua 7 năm/lần 
Câu 2 : Số lượng cá thể của 1 loài có thể tăng hoặc giảm do sự thay đổi của các nhân tố vô sinh và hữu sinh của môi trường được gọi là hiện tượng gì? 
A. Phân bố cá thể B. Biến động số lượng của quần thể 
C. Tăng trưởng của quần thể D. Kích thước của quần thể 
Câu 3: Quần thể ruồi nhà ở nhiều vùng nông thôn xuất hiện nhiều vào 1 khoảng thời gian nhất định trong năm (thường là mùa hè), còn vào thời gian khác nhau thì hầu như giảm hẳn. Như vậy quần thể này 
A. biến động số lượng theo chu kì năm B. biến động số lượng không theo chu kì 
C. biến động số lượng theo chu kì mùa D. không biến động số lượng 
LUYỆN TẬP 
D 
B 
C 
Câu 4 : Ở Việt Nam, sâu hại xuất hiện nhiều vào mùa nào? Vì sao? 
A. Mùa xuân và mùa hè do khí hậu ấm áp, thức ăn dồi dào 
B. Mùa mưa do cây cối xanh tốt, sâu hạy có nhiều thức ăn 
C. Mùa khô do sâu hại thích nghi với khí hậu khô nóng nên sinh sản mạnh 
D. Mùa xuân do nhiệt độ thích hợp, ít thức ăn và loài cạnh tranh. 
Câu 5 : Nhân tố nào là nhân tố hữu sinh gây biến động số lượng cá thể của quần thể? 
A. khí hậu B. sự cạnh tranh giữa các cá thể trong đàn 
C. lũ lụt D. nhiệt độ xuống quá thấp 
LUYỆN TẬP 
A 
B 
VẬN DỤNG 
Câu 6 . Giải thích : trong tự nhiên, quần thể sinh vật có xu hướng điều chỉnh số lượng cá thể của mình ở mức cân bằng. 
Câu 7. Báo cáo điều tra thực trạng khai thác thủy sản ở vùng biển nước ta hiện nay. 
+ Tìm hiểu thông tin trên mạng internet, báo. 
+ Làm thành bài báo cáo về thực trạng, nguyên nhân và giải pháp. 
Về nhà đọc và chuẩn bị trước bài 40. Quần xã và các đặc trưng cơ bản của quần xã sinh vật: 
Nhóm 1,3,5 chuẩn bị nội dung thuyết trình về đặc trung về thành phần loài trong quần xã 
Nhóm 2,4,6 chuẩn bị nội dung thuyết trình về đặc trưng phân bố cá thể trong không gian của quần xã. 
HẾT