Bài giảng Sinh học 12 - Bài 12: Di truyền liên kết giới tính & di truyền ngoài nhân - Nguyễn Đức Anh

BÀI GIẢNG ONLINE 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH 
& DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
ẢNH HƯỞNG CỦA MÔI TRƯỜNG LÊN SỰ BIỂU HIỆN KIỂU HÌNH 
Thường biến – mức phản ứng – sự mềm dẻo kiểu hình 
NGUYEN DUC ANH – TUMP 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
2 
NST GIỚI TÍNH 
NST thường 
NST giới tính 
XX 
(nữ) 
XY 
(nam) 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
3 
NST GIỚI TÍNH 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
4 
Nst giới tính ở người 
X 
Y 
Vùng tương đồng 
Vùng không tương đồng trên Y 
 Vùng không tương đồng trên X 
Vùng tương đồng 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
5 
Y 
X 
Vùng tương đồng 
Vùng không tương đồng trên Y 
 Vùng không tương đồng trên X 
Vùng tương đồng 
X 
Y 
A 
a 
X 
Y 
A 
X 
Y 
a 
Cách viết kiểu gen của gen nằm trên NST giới tính 
Xét một gen có 2 alen A,a nằm trên NST giới tính 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
6 
THÍ NGHIỆM CỦA MORGAN 
P: 
F 1: 
F 2 : 
X 
100 % Mắt đỏ 
Mắt đỏ 
Lai thuận 
 Mắt trắng 
50 % : Mắt đỏ 
100 % : Mắt đỏ 
50 % 
Mắt trắng 
P: 
F 1: 
F 2 : 
X 
 Mắt đỏ 
 Mắt trắng 
 Mắt trắng 
50 % 
50 % 
100 % 
100 % 
Mắt đỏ 
 Mắt đỏ 
50 % 
Lai nghịch 
 Mắt trắng 
50 % 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
7 
THÍ NGHIỆM CỦA MORGAN 
Phép lai thuận: 
P.t/c : 	♀ Mắt đỏ. x ♂ Mắt trắng. 
F1: 100% ♀, ♂ mắt đỏ. 
F2: 100% ♀ mắt đỏ, 
50% ♂ mắt đỏ, 50% ♂ mắt trắng. 
Phép lai nghịch: 
P.t/c: 	♀ Mắt trắng x ♂ Mắt đỏ. 
F1: 100% ♀ mắt đỏ, 100% ♂ mắt trắng. 
F2: 50% ♀ mắt đỏ, 50% ♀ mắt trắng, 
 50% ♂ mắt đỏ, 50% ♂ mắt trắng. 
Nhận xét thí nghiệm: 
Tính trạng mắt đỏ là trội so với tính trạng mắt trắng. 
Khi con cái trong phép lai có màu mắt đỏ, thì con đực F1 có màu mắt đỏ. 
Khi con cái trong phép lai có mắt màu trắng, thì con đực F1 có mắt màu trắng. 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
8 
THÍ NGHIỆM CỦA MORGAN 
Nhận xét: (phép lai thuận) 
- P: trắng x đỏ 100% đỏ -> đỏ >> trắng 
- F2 có tỉ lệ 2 ruồi cái đỏ: 1 ruồi đực đỏ : 1 ruồi đực trắng 
 Tính trạng phân bố không đều ở 2 giới (mắt trắng chỉ có ở con đực). 
 Tính trạng nằm trên NST giới tính. 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
9 
Cơ sở tế bào học 
X 
X 
A 
A 
X 
Y 
a 
X 
A 
X 
X 
A 
a 
X 
Y 
a 
X 
Y 
A 
X 
X 
A 
a 
X 
Y 
A 
X 
X 
A 
A 
X 
X 
A 
a 
X 
Y 
A 
X 
Y 
a 
x 
x 
; 
; 
; 
Sơ đồ lai 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
10 
Cơ sở tế bào học 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
11 
Đặc điểm của gen trên NST X ở vùng không tương đồng : -Kết quả của 2 phép lai thuận nghịch khác nhau 
- Tỉ lệ phân ly kiểu hình khác nhau ở hai giới 
-Có hiện tượng di truyền chéo . 
* Một số tính trạng ở người như bệnh mù màu ; bệnh máu khó đông , là do gen lặn trên NST X và cũng di truyền như gen mắt trắng ở ruồi giấm (Di truyền chéo) 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
12 
Đặc điểm của gen trên NST Y ở vùng không tương đồng : - Chỉ xuất hiện kiểu hình ở giới dị giao tử (XY). 
(ở người, chỉ biểu hiện ở giới đực – chỉ con trai bệnh) 
-Có hiện tượng di truyền thẳng . 
VD : Ở người , tính trạng có túm lông trên vành tai ,tật dính ngón 2,3 do gen trên NST Y quy định 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
13 
VD : Ở người , tính trạng có túm lông trên vành tai ,tật dính ngón 2,3 do gen trên NST Y quy định 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
14 
Do sự phân li và tổ hợp của cặp NST giới tính dẫn đến sự phân li và tổ hợp của các gen nằm trên NST giới tính. 
Cơ sở tế bào học của quy luật di truyền liên kết giới tính 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
15 
Năm 1909, Carl Correns tiến hành thí nghiệm ở cây hoa phấn ( Mirabilis japala ) 
DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
LÁ TRẮNG 
LÁ XANH 
LÁ ĐỐM 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
16 
Cây mẹ 
Cây bố 
Lá xanh 
P2: 
F1: 100% 
P1: 
F1: 100% 
Lá xanh 
Lá xanh 
Lá trắng 
Lá trắng 
Lá trắng 
Lá xanh 
X 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
17 
Cây bố 
Cây mẹ 
Lá trắng 
P2: 
F1: 100% 
P1: 
F1: 100% 
Lá xanh 
Lá xanh 
Lá trắng 
Lá trắng 
Lá trắng 
Lá xanh 
X 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
18 
Lục lạp xanh (A) 
Lục lạp trắng (a) 
Lá xanh (A) 
Lá trắng (a) 
Lá xanh (A,a) 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
19 
Do khối tế bào chất ở giao tử cái lớn gấp nhiều lần ở giao tử đực, sau khi thụ tinh hợp tử lại phát triển trong trứng. Nên hệ gen ngoài tế bào chất ở cơ thể con có được hoàn toàn là di truyền từ mẹ. 
Noãn của cá thể cái 
Hạt phấn của cá thể đực 
Hợp tử 
♀ trắng 
+ ♂ 
♀ xanh 
+ ♂ 
♀ đốm 
+ ♂ 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
20 
*Đặc điểm di truyền qua tế bào chất: 
Kết quả phép lai thuận và lai nghịch khác nhau. 
Con lai luôn có kiểu hình giống mẹ (DT theo dòng mẹ). 
Gen quy định tính trạng nằm ở ngoài nhân (trong ty thể hoặc lục lạp). 
Sự phân ly KH ở đời con rất phức tạp. 
Các tính trạng DT không tuân theo các quy luật di truyền NST. 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
21 
Ảnh hưởng của môi trường đến sự biểu hiện kiểu gen 
Ảnh hưởng nhiệt độ đến màu sắc 
Hoa liên hình 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
22 
Ảnh hưởng của môi trường đến sự biểu hiện kiểu gen 
Ảnh hưởng của nhiệt độ đến màu sắc hoa Anh thảo (Primula sinensis) 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
23 
Ảnh hưởng của môi trường đến sự biểu hiện kiểu gen 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
24 
Ảnh hưởng của môi trường đến sự biểu hiện kiểu gen 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
25 
Ảnh hưởng của môi trường đến sự biểu hiện kiểu gen 
THÍ NGHIỆM VỀ SỰ HÌNH THÀNH MÀU LÔNG Ở THỎ HIMALAYA 
Thỏ Himalaya trong tự nhiên 
Cạo lông ở một phần lưng và buộc nước đá vào 
Lông mọc lại ở chỗ đã cạo có màu đen 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
26 
Ảnh hưởng của môi trường đến sự biểu hiện kiểu gen 
Túi đá 
Các tế bào ở vùng đầu mút cơ thể, nhiệt độ thấp tổng hợp được sắc tố melanin, lông đen 
Các tế bào ở vùng thân nhiệt cao , gen không biểu hiện, không tổng hợp được melanin, lông trắng. 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
27 
Ảnh hưởng của môi trường đến sự biểu hiện kiểu gen 
Kiểu gen 
Kiểu hình 
Môi trường 
Kiểu hình = kiểu gen + môi trường 
- Thường biến là những biến đổi về kiểu hình của cùng một kiểu gen dưới tác động của môi trường. 
- Thường biến không di truyền được. 
- Xuất hiện đồng loạt tương ứng với môi trường. 
- Có ý nghĩa thích nghi. 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
28 
MỨC PHẢN ỨNG 
Mức phản ứng là tập hợp tất cả các kiểu hình của cùng một kiểu gen. 
Sự thay đổi màu sắc của tắc kè hoa trong các môi trường khác nhau 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
29 
Sự mềm dẻo kiểu hình 
- Sự mềm dẻo kiểu hình phụ thuộc vào kiểu gen, có giới hạn nhất định. 
- Sự thay đổi kiểu hình của cùng một kiểu gen được gọi là sự mềm dẻo kiểu hình . 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
30 
Tóm tắt bài học 
Gen trên giới tính kết quả phân li không đồng đều ở hai giới. 
Gen có thể nằm trên nhiễm sắc thể giới tính ở vùng tương đồng hoặc không tương đồng. 
Gen trên X vùng không tương đồng : di truyền chéo 
Gen trên Y không tương đồng : di truyền thẳng (chỉ biểu hiện ở XY). 
Gen nằm ở tế bào chất : Con luôn giống mẹ. 
Thường biến là những biến đổi về kiểu hình do tác động của môi trường. 
Mức phản ứng là tập hợp tất cả các kiểu hình của cùng một kiểu gen dưới tác động của môi trường. 
7/3/2023 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN 
31 
Bài tập 
G. R. Mendel 
T. H. Morgan 
C. Correns